2025-01-21 07:47:51 by ambuda-bot
This page has not been fully proofread.
सरः]प्राणस्येन्द्रियसहपाठशब्दैक्योपकरणत्वैरिन्द्रियत्वासिद्धिःखमतेइन्द्रियलक्षणम् 559
तत्वमुक्ताकलापः
न च प्राणताक्षेषु मुख्या । देहस्यानक्षभावेऽप्युपकृति-
राधिका तत्समाक्ष्योत्त्यदृष्टिः न प्राणे सात्विका-
सर्वार्थसिद्धिः
क्वचिन्मुख्यः क्वचिद्भाक्तः । एवमप्येकशब्दप्रयोगमात्रात्साजा-
ये वैजात्यमेव जगति लुप्येतेत्यभिप्रायेणाह -नचेति । क्षेत्रज्ञो -
पकरणत्वस्य व्यभिचारमाह - देहस्येति । क्षेत्रज्ञोपकारकत्वं देहे
(भूयसा ) संदृश्यते ; न तत्रेन्द्रियत्वमिष्यते । इन्द्रियशब्दप्रयोगा-
भावात्तत्रानिन्द्रियत्वमित्यत्राह — तत्समेति । इन्द्रियत्वोक्तेरदर्शनं
देहे प्राणेऽपि समम् ; अतः प्राणोऽपि नेन्द्रियामित्यर्थः । इन्द्रिय-
लक्षणनिवृत्त्या च प्राणे तच्छब्दवाच्यत्वनिवृत्तिरित्यभिप्रायेणाह-
न प्राणे इति । सात्विकाहङ्कारोपादानकत्वमेवेन्द्रियलक्षणम् ;
आनन्ददायिनी
व्याभिचार इत्यर्थः॥Ğतीये आह- - अत्र च प्राणशब्द इति । तथा (चा)
सिद्धिरिति भावः । तृतीयं दूषयति--एवमपीति । अत्र च सा
जात्यं शब्दप्रवृत्तिनिमित्तमादाय वाच्यम्; अन्यथा प्रमेयत्वादिना
सर्वेषां साजात्यात्सिद्धसाधनात् ; तथाच सर्वशब्दानां सर्वत्र यया कया-
च(न) वृत्त्या प्रयोगसंभवात् तत्तत्प्रवृत्तिनिमित्तधर्ममादाय सर्वस्यापि
सर्वशब्दप्रवृत्तिनिभित्तधर्मवत्त्वे वैजात्यमुच्छिद्येत । उच्छिद्येत च पदानां
वृत्त्यन्तर (लक्षणादिक)मित्यर्थः । प्राणस्येन्द्रियत्व किं क्षेत्रज्ञोपकत्वं
हेतुः ? उतेन्द्रियशब्दप्रयोगसहितमिति विकल्पं मनसि कृत्वा आद्यं
दूषयति-क्षेत्रज्ञोपकारकत्वमिति । द्वितीयं दूषयति- इन्द्रियत्वोक्ते -
रिति । इन्द्रियत्वस्योक्तिः– इन्द्रियत्वप्रतिपादकवाक् — इन्द्रियशब्द इति
तत्वमुक्ताकलापः
न च प्राणताक्षेषु मुख्या । देहस्यानक्षभावेऽप्युपकृति-
राधिका तत्समाक्ष्योत्त्यदृष्टिः न प्राणे सात्विका-
सर्वार्थसिद्धिः
क्वचिन्मुख्यः क्वचिद्भाक्तः । एवमप्येकशब्दप्रयोगमात्रात्साजा-
ये वैजात्यमेव जगति लुप्येतेत्यभिप्रायेणाह -नचेति । क्षेत्रज्ञो -
पकरणत्वस्य व्यभिचारमाह - देहस्येति । क्षेत्रज्ञोपकारकत्वं देहे
(भूयसा ) संदृश्यते ; न तत्रेन्द्रियत्वमिष्यते । इन्द्रियशब्दप्रयोगा-
भावात्तत्रानिन्द्रियत्वमित्यत्राह — तत्समेति । इन्द्रियत्वोक्तेरदर्शनं
देहे प्राणेऽपि समम् ; अतः प्राणोऽपि नेन्द्रियामित्यर्थः । इन्द्रिय-
लक्षणनिवृत्त्या च प्राणे तच्छब्दवाच्यत्वनिवृत्तिरित्यभिप्रायेणाह-
न प्राणे इति । सात्विकाहङ्कारोपादानकत्वमेवेन्द्रियलक्षणम् ;
आनन्ददायिनी
व्याभिचार इत्यर्थः॥Ğतीये आह- - अत्र च प्राणशब्द इति । तथा (चा)
सिद्धिरिति भावः । तृतीयं दूषयति--एवमपीति । अत्र च सा
जात्यं शब्दप्रवृत्तिनिमित्तमादाय वाच्यम्; अन्यथा प्रमेयत्वादिना
सर्वेषां साजात्यात्सिद्धसाधनात् ; तथाच सर्वशब्दानां सर्वत्र यया कया-
च(न) वृत्त्या प्रयोगसंभवात् तत्तत्प्रवृत्तिनिमित्तधर्ममादाय सर्वस्यापि
सर्वशब्दप्रवृत्तिनिभित्तधर्मवत्त्वे वैजात्यमुच्छिद्येत । उच्छिद्येत च पदानां
वृत्त्यन्तर (लक्षणादिक)मित्यर्थः । प्राणस्येन्द्रियत्व किं क्षेत्रज्ञोपकत्वं
हेतुः ? उतेन्द्रियशब्दप्रयोगसहितमिति विकल्पं मनसि कृत्वा आद्यं
दूषयति-क्षेत्रज्ञोपकारकत्वमिति । द्वितीयं दूषयति- इन्द्रियत्वोक्ते -
रिति । इन्द्रियत्वस्योक्तिः– इन्द्रियत्वप्रतिपादकवाक् — इन्द्रियशब्द इति