2025-01-21 07:47:32 by ambuda-bot
This page has not been fully proofread.
सरः ] दिक्तत्वक्षेपवायुतालप्रतिबन्दिनिरासः पाणिनीयव्यवहारोपपत्तिश्च 535
तत्वमुक्ताकलापः
कालवा न भेदः कण्ठोक्को व्याक्रियादिव्यव-
सर्वार्थसिद्धिः
स्पर्शशब्दधृतिकम्पलिङ्गैस्सिद्धिरिति वदामः ! येन तेषामन्यथा-
सिद्धिरुच्येत ; किंतु तेषु तेषु शास्त्रेषु तत्वपङ्कौ परिगणनात् ;
नैवं दिक्कत्वं गण्यत इति । अ (तः ) त्र कालप्रतिबन्दि निस्तरति -
कालवद्वेति । अस्ति हि 'रूपान्तरं तद्विज ! कालसंज्ञम् ' इत्यादि ।
ननु 'दिग्देशकालेवस्तातिः' इत्यादिषु देशाद्भिन्ना दिक् काल-
वत् शास्त्रेषु व्यवह्रियते इत्यत्राह — व्याक्रियेति । प्रमाणसिद्ध-
दिक्तत्वानुसारेण त(त्त)त्कार्यविशेषविधायिनां शास्त्राणां तत्स्वरूप-
निष्कर्षे तात्पर्याभावान्न ततस्तद्विशिष्टसिद्धिरित्याशयः । अथ
स्यात् ; 'प्राणाद्वायुरजायत' इत्यादौ वाय्वादितत्वैस्सह दिशः
पृथक् सृष्टिरुच्यते ; अतस्तद्वद्दिशोऽपि तत्वान्तरत्वं स्यात् ; एवं
आनन्ददायिनी
6
दपि तत्सिद्धिरिति भावः । ननु आत्मन आकाशः' इति तत्व-
पङ्क्तौ कालस्या (काला) परिगणनात् तत्सिद्धिरपि न स्यादिति प्रतिब-
न्दि परिहरति---अत्र कालप्रतिबन्दिमिति । ननु ' रूपान्तरं तद्द्विज
कालसंज्ञम्' इति पौराणिकभेदव्यवहारवत् (व्याकरणे) ' दिक्छ-
ब्देभ्यस्सप्तमीपञ्चमीप्रथमाभ्यो दिग्देशकालेष्वस्तातिः' इति दिशोऽपि
भेदेन व्याकरणव्यवहारात् तत्सिद्धिरपि स्यादित्याशङ्कते – नन्विति ।
प्रमाणसिद्धेति—दिशस्तत्वान्तरत्वाभावेऽपि क्लृप्ततत्वविषयकदिग्व्यव
हारमादायाप्यस्तातिविधानसंभवान्न ततोऽतिरिक्तदिक्सिद्धिरिति भावः ।
तत्वमुक्ताकलापः
कालवा न भेदः कण्ठोक्को व्याक्रियादिव्यव-
सर्वार्थसिद्धिः
स्पर्शशब्दधृतिकम्पलिङ्गैस्सिद्धिरिति वदामः ! येन तेषामन्यथा-
सिद्धिरुच्येत ; किंतु तेषु तेषु शास्त्रेषु तत्वपङ्कौ परिगणनात् ;
नैवं दिक्कत्वं गण्यत इति । अ (तः ) त्र कालप्रतिबन्दि निस्तरति -
कालवद्वेति । अस्ति हि 'रूपान्तरं तद्विज ! कालसंज्ञम् ' इत्यादि ।
ननु 'दिग्देशकालेवस्तातिः' इत्यादिषु देशाद्भिन्ना दिक् काल-
वत् शास्त्रेषु व्यवह्रियते इत्यत्राह — व्याक्रियेति । प्रमाणसिद्ध-
दिक्तत्वानुसारेण त(त्त)त्कार्यविशेषविधायिनां शास्त्राणां तत्स्वरूप-
निष्कर्षे तात्पर्याभावान्न ततस्तद्विशिष्टसिद्धिरित्याशयः । अथ
स्यात् ; 'प्राणाद्वायुरजायत' इत्यादौ वाय्वादितत्वैस्सह दिशः
पृथक् सृष्टिरुच्यते ; अतस्तद्वद्दिशोऽपि तत्वान्तरत्वं स्यात् ; एवं
आनन्ददायिनी
6
दपि तत्सिद्धिरिति भावः । ननु आत्मन आकाशः' इति तत्व-
पङ्क्तौ कालस्या (काला) परिगणनात् तत्सिद्धिरपि न स्यादिति प्रतिब-
न्दि परिहरति---अत्र कालप्रतिबन्दिमिति । ननु ' रूपान्तरं तद्द्विज
कालसंज्ञम्' इति पौराणिकभेदव्यवहारवत् (व्याकरणे) ' दिक्छ-
ब्देभ्यस्सप्तमीपञ्चमीप्रथमाभ्यो दिग्देशकालेष्वस्तातिः' इति दिशोऽपि
भेदेन व्याकरणव्यवहारात् तत्सिद्धिरपि स्यादित्याशङ्कते – नन्विति ।
प्रमाणसिद्धेति—दिशस्तत्वान्तरत्वाभावेऽपि क्लृप्ततत्वविषयकदिग्व्यव
हारमादायाप्यस्तातिविधानसंभवान्न ततोऽतिरिक्तदिक्सिद्धिरिति भावः ।