2025-01-21 07:43:28 by ambuda-bot
This page has not been fully proofread.
सरः] मनोविभुत्वनिरासः इन्द्रिय सौक्ष्म्यमानं तद्विभुत्वनिरासथ 467
तत्वमुक्ताकलापः
सूक्ष्माण्येकादशाक्षाण्यपि न यदि कथं देहतो
सर्वार्थसिद्धिः
सूत्राभिप्रेतं अविभुत्वमातिष्ठते - सूक्ष्माणीति । विपक्षे बाधं (ध) बढ़-
नैवात्र प्रमाणमाह-न यदीति । परोक्तानुमानानां च विपक्षे दण्डश्च
नास्ति ; सर्वत्र कार्योपलब्धेरिन्द्रियान्तराणामिव संचारादप्युप-
पत्तेः । ' तमुत्क्रामन्तं ' ' शरीरं यदवाप्नोति' इति श्रुतिस्मृतिसं-
आनन्ददायिनी
l
मनसो विभुत्वे सूत्रविरोधमप्याह —– तदिहेति । प्रमाणमाहेति । अवि-
भूनीन्द्रियाणि क्रियावत्त्वात् संमतवदित्यनुमानं प्रमाणमित्यर्थः । नचा-
सिद्धिः निष्क्रमणादिमत्त्व श्रवणादिति भावः । सर्वत्र कायपलब्ध्यनुप-
पत्तिश्च न विपक्षदण्ड इत्याह – सर्वत्र कार्योपलब्धेरिति । देवतिर्यङ्मनु-
ष्यस्थावरे(वरशरीरे)पु एकस्यात्मनो मनसो विभुत्वाभावेऽप्युप्यु (पि चक्षुरा-
दिवदु)पपत्ते(त्ति)रित्यर्थः । ननु सौभर्यादिशरीरेषु युगपत्कार्यं दृश्यते;
द्वित्रिच्छि(भि)न्नगोधाशरीरेषु चलनं दृश्यते; तत् मनोणुत्वेनुपपन्नमिति
चेत् ; मैवम् ; मनसो विभुत्वाभावेऽपि चक्षुरादिवदु (रादेरिव सौभरिशरीरेषू )
पपत्तिः । द्वित्रिच्छि (भि न्नगोधा शरीरेषु च मनोवैभवेऽपि क्षणान्तरे
चलनाभावात् चलने प्राणसम्बन्धोऽप्यपेक्ष्यः । तथाच अणुत्वपक्षेऽपि स
एवास्तु ! सर्वाङ्गीणसुखे च तत्तन्निमित्तविशेषः (षसंयोगः ) प्रयोजक इति
( व्यक्तमिति) भावः । इन्द्रियसञ्चारे प्रमाणमाह-- तमुत्क्रामन्तमिति ।
तमुत्क्रामन्तं प्राणोऽनूत्क्रामति । प्राणमनूत्क्रामन्तं सर्वे प्राणा अनूत्का-
मन्ति' इत्यादिश्रुति:-
6
शरीरं यदवाप्नोति यच्चाप्युत्क्रामतीश्वरः ।
30*
तत्वमुक्ताकलापः
सूक्ष्माण्येकादशाक्षाण्यपि न यदि कथं देहतो
सर्वार्थसिद्धिः
सूत्राभिप्रेतं अविभुत्वमातिष्ठते - सूक्ष्माणीति । विपक्षे बाधं (ध) बढ़-
नैवात्र प्रमाणमाह-न यदीति । परोक्तानुमानानां च विपक्षे दण्डश्च
नास्ति ; सर्वत्र कार्योपलब्धेरिन्द्रियान्तराणामिव संचारादप्युप-
पत्तेः । ' तमुत्क्रामन्तं ' ' शरीरं यदवाप्नोति' इति श्रुतिस्मृतिसं-
आनन्ददायिनी
l
मनसो विभुत्वे सूत्रविरोधमप्याह —– तदिहेति । प्रमाणमाहेति । अवि-
भूनीन्द्रियाणि क्रियावत्त्वात् संमतवदित्यनुमानं प्रमाणमित्यर्थः । नचा-
सिद्धिः निष्क्रमणादिमत्त्व श्रवणादिति भावः । सर्वत्र कायपलब्ध्यनुप-
पत्तिश्च न विपक्षदण्ड इत्याह – सर्वत्र कार्योपलब्धेरिति । देवतिर्यङ्मनु-
ष्यस्थावरे(वरशरीरे)पु एकस्यात्मनो मनसो विभुत्वाभावेऽप्युप्यु (पि चक्षुरा-
दिवदु)पपत्ते(त्ति)रित्यर्थः । ननु सौभर्यादिशरीरेषु युगपत्कार्यं दृश्यते;
द्वित्रिच्छि(भि)न्नगोधाशरीरेषु चलनं दृश्यते; तत् मनोणुत्वेनुपपन्नमिति
चेत् ; मैवम् ; मनसो विभुत्वाभावेऽपि चक्षुरादिवदु (रादेरिव सौभरिशरीरेषू )
पपत्तिः । द्वित्रिच्छि (भि न्नगोधा शरीरेषु च मनोवैभवेऽपि क्षणान्तरे
चलनाभावात् चलने प्राणसम्बन्धोऽप्यपेक्ष्यः । तथाच अणुत्वपक्षेऽपि स
एवास्तु ! सर्वाङ्गीणसुखे च तत्तन्निमित्तविशेषः (षसंयोगः ) प्रयोजक इति
( व्यक्तमिति) भावः । इन्द्रियसञ्चारे प्रमाणमाह-- तमुत्क्रामन्तमिति ।
तमुत्क्रामन्तं प्राणोऽनूत्क्रामति । प्राणमनूत्क्रामन्तं सर्वे प्राणा अनूत्का-
मन्ति' इत्यादिश्रुति:-
6
शरीरं यदवाप्नोति यच्चाप्युत्क्रामतीश्वरः ।
30*