2025-01-21 07:42:47 by ambuda-bot
This page has not been fully proofread.
452
सव्याख्यसर्वार्थसिद्धिसहिततत्वमुक्ताकलापे
[जडद्रव्य
तत्वमुक्ताकलापः
मन्वते न्यायपूर्वम् ॥ ३६॥
सर्वार्थसिद्धिः
तादृशमिन्द्रियत्वम् । न्यायपूर्वं - क्रिया करणपूर्विकेति व्याप्तय-
नुसारेण तत्तत्करणमात्रानुमानेऽपि अलौकिकविशेषप्रतिपत्तिश्शा-
स्त्रत एवेति भावः । एवं च शास्त्रयोन्यधिकरणे भाष्यम् – ' अती-
न्द्रियेऽर्थे शास्त्रमेव प्रमाणम्' इति । चन्द्रविम्बपरभागादिषु व्यव-
धानविप्रकर्षादिभिरस्मदादीन्द्रियग्रहणानर्हेपु नानुमानम् ; तस्य
पक्षाश्रयहेतुधर्मव्यापकान्वयमात्रातिरिक्तेषु प्रवृत्त्ययोगात् । साध्य-
सामान्यस्य तु विवक्षितविशेषविरुद्धव्याप्तत्वेन तदाकर्षकत्वायो-
गात् । अतोऽतीन्द्रियधर्मकल्पनाद्वरं दृष्टेषु केषुचित वैषम्यमात्रस्वी-
आनन्ददायिनी
-
अतिशदन्तायाः ' इति कन् । ' ननु सप्तगतेर्विशेषितत्वात्' इति सूत्रे सप्त-
संख्या प्रतीयत इत्याशङ्कय सिद्धान्तसूत्रे ' हस्तादयः' इत्यनेन सिद्धान्ति-
तत्वान्नात्र विरोध इत्याह— साधितमिति । ननु न्यायपूर्वकत्वे पूर्वोक्तं
श्रुतत्वं विरुध्यते प्रमाणान्तराप्राप्त तात्पर्यकत्वाच्छास्त्रस्येत्यत्राह — अलौ-
किकेति । सर्वो विशेष आनुमानिक एव ; यथा चन्द्रबिम्बपरभागः
ताद्वशेषश्च ; तथेन्द्रिये वा तद्विशेषे वा शास्त्रं प्रमाणमित्याह-
चन्द्रबिम्बेति । तत्रापि विशेषशास्त्रमेव प्रमाणमित्यर्थः । आदिशब्देन
सौरादिपरभागग्रहणम् । द्वितीयेन तेन सौरादिग्रहणम् । तत्र हेतुमाह-
तस्येति । पक्षश्चासावाश्रयश्च पक्षाश्रयः । हेतुरूपेो धर्मः हेतुधर्मः ।
अन्वयः -- तेषां संबन्धः । ननु सामान्यतस्साध्यसिद्धौ तद्विशेषः
साध्येनैवानुमीयतामित्यात्राह --- साध्यसामान्यस्येति । सामान्यतस्सिद्धस्य
सव्याख्यसर्वार्थसिद्धिसहिततत्वमुक्ताकलापे
[जडद्रव्य
तत्वमुक्ताकलापः
मन्वते न्यायपूर्वम् ॥ ३६॥
सर्वार्थसिद्धिः
तादृशमिन्द्रियत्वम् । न्यायपूर्वं - क्रिया करणपूर्विकेति व्याप्तय-
नुसारेण तत्तत्करणमात्रानुमानेऽपि अलौकिकविशेषप्रतिपत्तिश्शा-
स्त्रत एवेति भावः । एवं च शास्त्रयोन्यधिकरणे भाष्यम् – ' अती-
न्द्रियेऽर्थे शास्त्रमेव प्रमाणम्' इति । चन्द्रविम्बपरभागादिषु व्यव-
धानविप्रकर्षादिभिरस्मदादीन्द्रियग्रहणानर्हेपु नानुमानम् ; तस्य
पक्षाश्रयहेतुधर्मव्यापकान्वयमात्रातिरिक्तेषु प्रवृत्त्ययोगात् । साध्य-
सामान्यस्य तु विवक्षितविशेषविरुद्धव्याप्तत्वेन तदाकर्षकत्वायो-
गात् । अतोऽतीन्द्रियधर्मकल्पनाद्वरं दृष्टेषु केषुचित वैषम्यमात्रस्वी-
आनन्ददायिनी
-
अतिशदन्तायाः ' इति कन् । ' ननु सप्तगतेर्विशेषितत्वात्' इति सूत्रे सप्त-
संख्या प्रतीयत इत्याशङ्कय सिद्धान्तसूत्रे ' हस्तादयः' इत्यनेन सिद्धान्ति-
तत्वान्नात्र विरोध इत्याह— साधितमिति । ननु न्यायपूर्वकत्वे पूर्वोक्तं
श्रुतत्वं विरुध्यते प्रमाणान्तराप्राप्त तात्पर्यकत्वाच्छास्त्रस्येत्यत्राह — अलौ-
किकेति । सर्वो विशेष आनुमानिक एव ; यथा चन्द्रबिम्बपरभागः
ताद्वशेषश्च ; तथेन्द्रिये वा तद्विशेषे वा शास्त्रं प्रमाणमित्याह-
चन्द्रबिम्बेति । तत्रापि विशेषशास्त्रमेव प्रमाणमित्यर्थः । आदिशब्देन
सौरादिपरभागग्रहणम् । द्वितीयेन तेन सौरादिग्रहणम् । तत्र हेतुमाह-
तस्येति । पक्षश्चासावाश्रयश्च पक्षाश्रयः । हेतुरूपेो धर्मः हेतुधर्मः ।
अन्वयः -- तेषां संबन्धः । ननु सामान्यतस्साध्यसिद्धौ तद्विशेषः
साध्येनैवानुमीयतामित्यात्राह --- साध्यसामान्यस्येति । सामान्यतस्सिद्धस्य