2025-01-21 07:37:34 by ambuda-bot
This page has not been fully proofread.
308
सव्याख्यसर्वार्थसिद्धिसहिततत्वमुक्ताकलापे
सर्वार्थसिद्धिः
[जडद्रव्य
समवायस्यास्माभिरनभ्युपगमात् । तदेतदस्मच्छन्दान्वादेशेन
सूचितम् । का तर्हुत्पत्तिः ? ' * कृतिरेव । अन्यधर्मः
कथमन्यस्योत्पत्तिः? इति चेत् ; * तादर्थ्येन तद्धर्मतोपचा-
आनन्ददायिनी
अस्मच्छब्देति– षष्ठीबहुवचनान्तस्य विहितान्वादेशाख्येन न शब्देने-
त्यर्थः । अन्यधर्म इति । कृतिरात्मधर्मः कथं घटधर्मरूपोत्पत्ति-
स्स्यादित्यर्थः । यद्वा कृतिर्व्यापारः कारकधर्मः । तादर्थ्येनेति ।
ज्ञातो घट इत्यादौ ज्ञातताऽनभ्युपगन्तुर्ज्ञानस्येव घटधर्मत्वामि-
भावप्रकाशः
वर्तमानावस्थया प्रागसत्त्वं अतीतावस्थया सत्तां च न प्रतिपादयन्ति ;
किं तु धर्मिणां प्राक्सत्त्वं न धर्माणां इत्यादिकमेवेत्यादि स्फुटम् ।
सिद्धान्ते पूर्वोत्तरावस्थानाशप्रागभावयोर्भावरूपत्वेऽपि परस्परं धर्मिणा च
सहाभेदानङ्गीकारान्न कोऽपि दोषः । विज्ञानभिक्षुणाऽपि श्रीभाष्यादि-
सिद्धान्तितकतिपयार्थसाधयित्रा अत्राप्येवमेव यद्यङ्गीक्रियते तदा
नास्माकं प्रद्वेष इति । एतच्च 'एकस्य प्रागसन् भेद' इति
कारिकया आचार्यैर्वक्ष्यते इति । अतिरिक्तावयविजनकतया पराभ्युप-
गतासमवायिकारणभूतसंयोगविशिष्टावयवानामेव यथा घटाद्यवयवि-
रूपता; अन्यथाख्यातिजनकत्वेन परसंमतज्ञानद्वयस्यैव यथा भ्रमत्वं ;
एवमुत्पत्तिप्रयोजकत्वेन पराङ्गीकृतः कारकव्यापार एवोत्पत्तिः; सैव
कृतिः; कार्योत्पाद्यशब्दयोर्लोके पर्यायेण प्रयोगदर्शनादिति भावेनाह-
* कृतिरेवेति ± *तादर्थ्येनेति --- घटतदवस्थयोः कृत्युद्देश्यत्व-
1
2
सव्याख्यसर्वार्थसिद्धिसहिततत्वमुक्ताकलापे
सर्वार्थसिद्धिः
[जडद्रव्य
समवायस्यास्माभिरनभ्युपगमात् । तदेतदस्मच्छन्दान्वादेशेन
सूचितम् । का तर्हुत्पत्तिः ? ' * कृतिरेव । अन्यधर्मः
कथमन्यस्योत्पत्तिः? इति चेत् ; * तादर्थ्येन तद्धर्मतोपचा-
आनन्ददायिनी
अस्मच्छब्देति– षष्ठीबहुवचनान्तस्य विहितान्वादेशाख्येन न शब्देने-
त्यर्थः । अन्यधर्म इति । कृतिरात्मधर्मः कथं घटधर्मरूपोत्पत्ति-
स्स्यादित्यर्थः । यद्वा कृतिर्व्यापारः कारकधर्मः । तादर्थ्येनेति ।
ज्ञातो घट इत्यादौ ज्ञातताऽनभ्युपगन्तुर्ज्ञानस्येव घटधर्मत्वामि-
भावप्रकाशः
वर्तमानावस्थया प्रागसत्त्वं अतीतावस्थया सत्तां च न प्रतिपादयन्ति ;
किं तु धर्मिणां प्राक्सत्त्वं न धर्माणां इत्यादिकमेवेत्यादि स्फुटम् ।
सिद्धान्ते पूर्वोत्तरावस्थानाशप्रागभावयोर्भावरूपत्वेऽपि परस्परं धर्मिणा च
सहाभेदानङ्गीकारान्न कोऽपि दोषः । विज्ञानभिक्षुणाऽपि श्रीभाष्यादि-
सिद्धान्तितकतिपयार्थसाधयित्रा अत्राप्येवमेव यद्यङ्गीक्रियते तदा
नास्माकं प्रद्वेष इति । एतच्च 'एकस्य प्रागसन् भेद' इति
कारिकया आचार्यैर्वक्ष्यते इति । अतिरिक्तावयविजनकतया पराभ्युप-
गतासमवायिकारणभूतसंयोगविशिष्टावयवानामेव यथा घटाद्यवयवि-
रूपता; अन्यथाख्यातिजनकत्वेन परसंमतज्ञानद्वयस्यैव यथा भ्रमत्वं ;
एवमुत्पत्तिप्रयोजकत्वेन पराङ्गीकृतः कारकव्यापार एवोत्पत्तिः; सैव
कृतिः; कार्योत्पाद्यशब्दयोर्लोके पर्यायेण प्रयोगदर्शनादिति भावेनाह-
* कृतिरेवेति ± *तादर्थ्येनेति --- घटतदवस्थयोः कृत्युद्देश्यत्व-
1
2