2025-01-21 07:37:17 by ambuda-bot
This page has not been fully proofread.
272
सव्याख्यसर्वार्थसिद्धिसहिततत्वमुक्ताकलाप
सर्वार्थसिद्धिः
प्रागसत्तुच्छमेव स्यात् सच्च नित्यं सदित्यसत् ।
अयथादृष्टि निर्णेतुरशेषाभीष्टविप्लवात् ॥
अन्योऽपि घटवान् कालः कालत्वादिति वादिनः ।
पक्षदृष्टान्तवाधादिप्रसङ्गः प्रणिधीयताम् ॥
[जडद्रव्य
यच्च कारकाणां कार्यं प्राप्तानामेव तदुत्पादकत्वमिति ;
व्याहतमेतत् किञ्च किं दृष्टत्वादेवमङ्गीक्रियते अव्यवस्थाभ-
याद्वा ? नाद्यः ; अनन्यथासिद्धनियत पूर्व भावित्वादतिरिक्तायाः
;
आनन्ददायिनी
अन्यथा अनभिव्यक्तस्य शशशृङ्गवदभिव्यक्तिसंपादन (मशङ्कयम्)
मप्यशक्यं ; अतिप्रसङ्गात् । ननु प्रागसत्त्वे चासत्त्वाविशेषात् शश-
शृङ्गवत् तुच्छता स्यात् ; कदाचित्सत्वे सत्त्वाविशेषात् आत्मादिवत्
सर्वदा सत्त्वमेव स्यादित्यत्राह - प्रागसदित्यादिना । प्रागसत एव
घटादेः कदाचित्सत्वस्य सत एव घटादेः पश्चादसत्त्वस्य च
प्रत्यक्षदृष्टेः दहनानुष्णत्वानुमानवद्वाधितमिति भावः । अनुभवातिक्रमे
बाधकमाह—अयथेति । आत्मा जो विकारी वस्तुत्वात् ; प्रकृतिरपि
स्वोपादानानिष्ठा जडद्रव्यत्वात् प्रकृत्यादि प्रत्यक्षं स्यात् उपा-
दानद्रव्यत्वात् इत्यादिप्रसङ्गादित्यर्थः । सत्त्वसाधकानुमानान्तरं
दूषयति — अन्योऽपीति । घटवत्त्वेन वादिद्वयसंप्रतिपन्न कालान्यः काल
इत्यर्थः- इतिवादिनः —– सांख्यस्य । भवद्भि : कालरूपपदार्थानङ्गी-
कारात् पक्षासिद्धिरित्यर्थः प्रणिधीयतां — प्रतिसन्धीयताम् । पर-
सिद्धस्य पक्षत्वे तु बाध इति ध्येयम् । द्वितीयमपि हेतुं
विशिष्य दूषयति — यच्च कारकाणामित्यादिना । व्यहतमेतदिति-
-
-
सव्याख्यसर्वार्थसिद्धिसहिततत्वमुक्ताकलाप
सर्वार्थसिद्धिः
प्रागसत्तुच्छमेव स्यात् सच्च नित्यं सदित्यसत् ।
अयथादृष्टि निर्णेतुरशेषाभीष्टविप्लवात् ॥
अन्योऽपि घटवान् कालः कालत्वादिति वादिनः ।
पक्षदृष्टान्तवाधादिप्रसङ्गः प्रणिधीयताम् ॥
[जडद्रव्य
यच्च कारकाणां कार्यं प्राप्तानामेव तदुत्पादकत्वमिति ;
व्याहतमेतत् किञ्च किं दृष्टत्वादेवमङ्गीक्रियते अव्यवस्थाभ-
याद्वा ? नाद्यः ; अनन्यथासिद्धनियत पूर्व भावित्वादतिरिक्तायाः
;
आनन्ददायिनी
अन्यथा अनभिव्यक्तस्य शशशृङ्गवदभिव्यक्तिसंपादन (मशङ्कयम्)
मप्यशक्यं ; अतिप्रसङ्गात् । ननु प्रागसत्त्वे चासत्त्वाविशेषात् शश-
शृङ्गवत् तुच्छता स्यात् ; कदाचित्सत्वे सत्त्वाविशेषात् आत्मादिवत्
सर्वदा सत्त्वमेव स्यादित्यत्राह - प्रागसदित्यादिना । प्रागसत एव
घटादेः कदाचित्सत्वस्य सत एव घटादेः पश्चादसत्त्वस्य च
प्रत्यक्षदृष्टेः दहनानुष्णत्वानुमानवद्वाधितमिति भावः । अनुभवातिक्रमे
बाधकमाह—अयथेति । आत्मा जो विकारी वस्तुत्वात् ; प्रकृतिरपि
स्वोपादानानिष्ठा जडद्रव्यत्वात् प्रकृत्यादि प्रत्यक्षं स्यात् उपा-
दानद्रव्यत्वात् इत्यादिप्रसङ्गादित्यर्थः । सत्त्वसाधकानुमानान्तरं
दूषयति — अन्योऽपीति । घटवत्त्वेन वादिद्वयसंप्रतिपन्न कालान्यः काल
इत्यर्थः- इतिवादिनः —– सांख्यस्य । भवद्भि : कालरूपपदार्थानङ्गी-
कारात् पक्षासिद्धिरित्यर्थः प्रणिधीयतां — प्रतिसन्धीयताम् । पर-
सिद्धस्य पक्षत्वे तु बाध इति ध्येयम् । द्वितीयमपि हेतुं
विशिष्य दूषयति — यच्च कारकाणामित्यादिना । व्यहतमेतदिति-
-
-