2025-01-21 07:37:14 by ambuda-bot
This page has not been fully proofread.
266
सव्याख्यसर्वार्थसिद्धिसहिततत्वमुक्ताकलापे
[ जडद्रव्य
सर्वार्थसिद्धिः
सिकतानां तदभावः । तथासति तद्वतस्तन्निष्पत्तेः प्रागपि
तत्सिद्धिरनिवार्येति । आदिशब्देन कारणभावात् सर्वसंभवा-
भावादिति हेतुद्वयग्रहणम् । कारणभावात् कार्यस्य कारणात्मक-
त्वादित्यर्थः । प्रागेव सति कारणे कथं तदा तदभिन्नं कार्यमस-
द्भवेत् ? '* नन्वस्तु प्रागसदेव कार्यम् ? मा च भूवन् हेतुप्रा-
प्तितद्वृत्तितदैक्यानि ; तथाऽपि कस्यचिदेव किंचित्कार्यमि-
त्यत्र सर्वसम्भवाभावादिति * प्रसङ्गतद्विपर्ययाभ्यां प्रत्युक्तिः
तथाहि —– यदि प्रागसत् हेतुभिरप्राप्तं हेतुवृत्तितादात्म्यरहितं च
तत उत्पद्यते सर्वस्मात्सर्वसम्भवस्स्यात् ; न चासावस्ति ! इति
आनन्ददायिनी
:
तदभावः–सिकतादिषु तैलाभावः । तद्वतः - कार्यरूपशक्तिमतो हेतोः ।
तन्निष्पत्तेः— कार्यनिष्पत्तेः ; प्रागपि तत्सि (द्धिरनिवार्येत्यर्थः) द्धिः कार्य-
सत्ताऽस्तीत्यर्थः । हेतुद्वयं —– तर्कमूलभूतव्याप्ति (र्के आपादक) द्वयमि-
त्यर्थः । प्रसङ्गतद्विपर्ययावेवोपपादयति-- तथाहीति । सर्वस्मात्सर्वसं-
भवस्स्यात् – सर्वकारणादपि सर्वं कार्यं स्यादिति प्रसङ्गः । न चासौ
भावप्रकाशः
1 * नन्वस्तु इत्यादिना । 2 प्रसङ्गतद्विपर्ययाभ्यामित्यादि-
6
प्रतिविषयाध्यवसायो दृष्टं त्रिविधमनुमानमाख्यातम् '
इत्यत्र तत्वकौमुद्यां वाचस्पतिना 'पूर्ववच्छेषवत्सामान्यतो दृष्टम्' इति
न्यायसूत्रानुरोधेन अनुमानत्रैविध्यमुक्तम् ; न तु अनुपलध्बिः स्वभा-
वकार्ये चेति बौद्धमतानुसारण; अतः प्रसङ्गत द्विपर्यययोः शेषवद-
सव्याख्यसर्वार्थसिद्धिसहिततत्वमुक्ताकलापे
[ जडद्रव्य
सर्वार्थसिद्धिः
सिकतानां तदभावः । तथासति तद्वतस्तन्निष्पत्तेः प्रागपि
तत्सिद्धिरनिवार्येति । आदिशब्देन कारणभावात् सर्वसंभवा-
भावादिति हेतुद्वयग्रहणम् । कारणभावात् कार्यस्य कारणात्मक-
त्वादित्यर्थः । प्रागेव सति कारणे कथं तदा तदभिन्नं कार्यमस-
द्भवेत् ? '* नन्वस्तु प्रागसदेव कार्यम् ? मा च भूवन् हेतुप्रा-
प्तितद्वृत्तितदैक्यानि ; तथाऽपि कस्यचिदेव किंचित्कार्यमि-
त्यत्र सर्वसम्भवाभावादिति * प्रसङ्गतद्विपर्ययाभ्यां प्रत्युक्तिः
तथाहि —– यदि प्रागसत् हेतुभिरप्राप्तं हेतुवृत्तितादात्म्यरहितं च
तत उत्पद्यते सर्वस्मात्सर्वसम्भवस्स्यात् ; न चासावस्ति ! इति
आनन्ददायिनी
:
तदभावः–सिकतादिषु तैलाभावः । तद्वतः - कार्यरूपशक्तिमतो हेतोः ।
तन्निष्पत्तेः— कार्यनिष्पत्तेः ; प्रागपि तत्सि (द्धिरनिवार्येत्यर्थः) द्धिः कार्य-
सत्ताऽस्तीत्यर्थः । हेतुद्वयं —– तर्कमूलभूतव्याप्ति (र्के आपादक) द्वयमि-
त्यर्थः । प्रसङ्गतद्विपर्ययावेवोपपादयति-- तथाहीति । सर्वस्मात्सर्वसं-
भवस्स्यात् – सर्वकारणादपि सर्वं कार्यं स्यादिति प्रसङ्गः । न चासौ
भावप्रकाशः
1 * नन्वस्तु इत्यादिना । 2 प्रसङ्गतद्विपर्ययाभ्यामित्यादि-
6
प्रतिविषयाध्यवसायो दृष्टं त्रिविधमनुमानमाख्यातम् '
इत्यत्र तत्वकौमुद्यां वाचस्पतिना 'पूर्ववच्छेषवत्सामान्यतो दृष्टम्' इति
न्यायसूत्रानुरोधेन अनुमानत्रैविध्यमुक्तम् ; न तु अनुपलध्बिः स्वभा-
वकार्ये चेति बौद्धमतानुसारण; अतः प्रसङ्गत द्विपर्यययोः शेषवद-