2025-01-21 07:36:29 by ambuda-bot
This page has not been fully proofread.
166
सव्याख्यसर्वार्थसिद्धिसहिततत्वमुक्ताकलापे
भावप्रकाशः
।
[ जडद्रव्य
णामः कादाचित्कस्स्यात् ; यतः सत्यपि व्ययोत्पादवत्त्वे पर्यायाणां
' तद्भावाव्ययं नित्यं ' (३०सू) । किं अध्यवस्यामः । द्रव्यमिति
वाक्यशेषः । तद्भाव इत्युच्यते ; कस्तद्भावः ? ' प्रत्याभिज्ञानहेतुना तद्भावः ।
तदेवेदमिति स्मरणं प्रत्यभिज्ञानं । तदकस्मान्न भवति इति योऽस्य
हेतुः स तद्भावः । भवनं भावः तस्य भावस्तद्भावः इति । यद्येति
उत्पद्यते च तत्सन्नित्यं चेत्यतिसाहसमेतत् दुरुपपादत्वात् कथं
श्रद्धीयत इति ; अत्रोच्यते ; श्रद्धेहि ; व्ययोत्पादवत्सु पर्यायेषु
अव्यभिचारिणि सन्नित्यत्वे स्त इति । कुतः ? यस्माद्दव्यार्थिकपर्या-
यार्थिकनयसंभवे अन्यतरविवक्षावशात् यथोक्ते उभे अपि । ' अर्पिता-
नर्पित सिद्धेः (३१) । धर्मान्तरविवक्षाप्रापितप्राधान्यमर्पितं अनेकात्म-
कस्य वस्तुनः प्रयोजनवशाद्यस्य कस्यचिद्धर्मस्य विवक्षायां प्रापितप्राधान्य-
मर्थरूपमर्पितमुपनीतमिति यावत् । ' तद्विपरीतमनर्पितम् ' प्रयोजना-
भावात् सतोऽप्यविवक्षा भवतीत्युपसर्जनीभूतमनर्पितमित्युच्यते । अर्पितं
चानर्पितं च अर्पितानर्पिते । ताभ्यां सिद्धे सन्नित्यत्वे अर्पितानर्पि-
ताभ्यां सिद्धे सन्नित्यत्वे अर्पितानर्पितसिद्धिः । तद्यथा - मृत्पिण्डः
रूपिद्र्व्यमित्यर्पितस्स्यान्नित्यः तदर्थापरित्यागात् । अनेकधर्मपरिणा-
मिनोऽर्थस्य धर्मान्तरविवक्षाव्यापारात् रूपिद्रव्यात्मनानर्पणात् मृत्पिण्ड
इत्येवमर्पितं पुद्गलद्रव्यं स्यादनित्यं तस्य पर्यायस्याध्रुवत्वात् ।
तत्र यदि द्रव्यार्थिकनयविषयमात्रपरिग्रहः स्यात् व्यवहारलोपः ; तदा
त्मकवस्त्वभावात् । यदि पर्यायार्थिकनयगोचरमात्राभ्युपगमः स्यात्
लोकयात्रा न सिद्ध्यति ; तथाविधस्य वस्तुनोऽसद्भावात् । तावे-
कत्रोपसंहृतौ लोकयात्रासमर्थौ भवतः । तदुभयात्मकस्य वस्तुनः
प्रसिद्धेः । इत्येवमर्पितानर्पितव्यवहारसिद्धे सन्नित्यत्वे इति । उदाहृतग्र-
न्थसंदर्भे पर्यायाणां विचित्रत्वं तेषामेव गुणानां अक्रमत्वमपि स्फुटम् ।
I
सव्याख्यसर्वार्थसिद्धिसहिततत्वमुक्ताकलापे
भावप्रकाशः
।
[ जडद्रव्य
णामः कादाचित्कस्स्यात् ; यतः सत्यपि व्ययोत्पादवत्त्वे पर्यायाणां
' तद्भावाव्ययं नित्यं ' (३०सू) । किं अध्यवस्यामः । द्रव्यमिति
वाक्यशेषः । तद्भाव इत्युच्यते ; कस्तद्भावः ? ' प्रत्याभिज्ञानहेतुना तद्भावः ।
तदेवेदमिति स्मरणं प्रत्यभिज्ञानं । तदकस्मान्न भवति इति योऽस्य
हेतुः स तद्भावः । भवनं भावः तस्य भावस्तद्भावः इति । यद्येति
उत्पद्यते च तत्सन्नित्यं चेत्यतिसाहसमेतत् दुरुपपादत्वात् कथं
श्रद्धीयत इति ; अत्रोच्यते ; श्रद्धेहि ; व्ययोत्पादवत्सु पर्यायेषु
अव्यभिचारिणि सन्नित्यत्वे स्त इति । कुतः ? यस्माद्दव्यार्थिकपर्या-
यार्थिकनयसंभवे अन्यतरविवक्षावशात् यथोक्ते उभे अपि । ' अर्पिता-
नर्पित सिद्धेः (३१) । धर्मान्तरविवक्षाप्रापितप्राधान्यमर्पितं अनेकात्म-
कस्य वस्तुनः प्रयोजनवशाद्यस्य कस्यचिद्धर्मस्य विवक्षायां प्रापितप्राधान्य-
मर्थरूपमर्पितमुपनीतमिति यावत् । ' तद्विपरीतमनर्पितम् ' प्रयोजना-
भावात् सतोऽप्यविवक्षा भवतीत्युपसर्जनीभूतमनर्पितमित्युच्यते । अर्पितं
चानर्पितं च अर्पितानर्पिते । ताभ्यां सिद्धे सन्नित्यत्वे अर्पितानर्पि-
ताभ्यां सिद्धे सन्नित्यत्वे अर्पितानर्पितसिद्धिः । तद्यथा - मृत्पिण्डः
रूपिद्र्व्यमित्यर्पितस्स्यान्नित्यः तदर्थापरित्यागात् । अनेकधर्मपरिणा-
मिनोऽर्थस्य धर्मान्तरविवक्षाव्यापारात् रूपिद्रव्यात्मनानर्पणात् मृत्पिण्ड
इत्येवमर्पितं पुद्गलद्रव्यं स्यादनित्यं तस्य पर्यायस्याध्रुवत्वात् ।
तत्र यदि द्रव्यार्थिकनयविषयमात्रपरिग्रहः स्यात् व्यवहारलोपः ; तदा
त्मकवस्त्वभावात् । यदि पर्यायार्थिकनयगोचरमात्राभ्युपगमः स्यात्
लोकयात्रा न सिद्ध्यति ; तथाविधस्य वस्तुनोऽसद्भावात् । तावे-
कत्रोपसंहृतौ लोकयात्रासमर्थौ भवतः । तदुभयात्मकस्य वस्तुनः
प्रसिद्धेः । इत्येवमर्पितानर्पितव्यवहारसिद्धे सन्नित्यत्वे इति । उदाहृतग्र-
न्थसंदर्भे पर्यायाणां विचित्रत्वं तेषामेव गुणानां अक्रमत्वमपि स्फुटम् ।
I