2024-01-01 06:19:57 by ambuda-bot
This page has not been fully proofread.
२०
सव्याग्व्ये त्रिपुरदहने
यस्येति पाशुपतम् । 'साम्य देवता' (पा० सू०४ - २ - २४ ) इत्यण् । पाशुपतसंज्ञम्
अस्त्रम्, आपलब्धवान् । आश्विति क्रियाविशेषणम् । 'कृवापाजि' ( उ० सू० १)
इत्यादिनो गूत्रत्ययः । तदन्तत् प्रथमैकवचनम् । तप्य 'क्रियाविशेषणानां च ' इति
नपुंसकत्वात् 'स्वमोर्नपुंसकात् ' ( पा० सू० ७ - १ - २३ ) इति लुक् । ननु
क्रियाविशेषणाद् द्वितीयैकवचनमिति केचित् । प्रथमैकवचनमित्यन्ये । कथमुभयोरुपपत्तिः
उच्यते--क्रिया हि साध्यमानत्वात् कर्मकारकं भवति । तदा मृदु पचतीत्यादौ मृदु कृत्वा
पचतीत्यादिरर्थः स्यात् । ततः क्रियायाः (कतृत्वात् ? कमत्यात् ) तद्विशेरगत् द्वितीयैकवचनं
भवति । तथोलद्यनानत्वात् कर्तृकारकमपि भवति । तदा मृदु यथा भवति तथा पचतीत्यादि-
रर्थ: स्यात् । ततः क्रिप्रायाः कर्तृत्वान् तद्विशेषणात् प्रथमैकवचनं भवति इत्युभय-
मप्युपपद्यते । उक्तं च भोजेन - " न च क्रियाविशेषणानां कर्मति नियमः । किया हि
यथा साध्यमानत्वात् कर्म तथा उत्पद्यमानत्वात् कर्तापि भवति । ततश्चोभयथापि क्रियाविशे-
षगानि योज्यन्ते" इति। अस्त्रावाप्तिः फलवनी च सदित्याह-नष्टभय इति । अस्त्रेण करणेन
नाकारिवाते नाकारीणां दैत्यानां निवातकवचाख्यानां, बाते समूहे । क्षणेन झटित्येव
नाशोऽकारि। अजुनेनेति शेषः । नन्वस्त्रान्तरेषु विद्यमानेषु कुतः पाशुपतास्त्रं प्रयुक्तवानि-
त्यत्राह–नष्टभय इति । नष्टं भयमस्त्र,न्तरेभ्यो भीतिर्यस्य स तथा । जगत्प्रभोर्विष्णोरप्यंशा
अर्जुनादयोऽपि यत्प्रसादलाभादेव जगद्रक्षापटवो भवन्तीति भावः ॥ २३ ॥
आस्तामर्जुनादयोऽशाः अंशी विष्णुः स्वयमपि स्वाधिकारानुष्ठ, नमौकर्याय स्थाणुं
प्रसादय.म।सेत्याह
-
अर्चा रचयांचक्रे स्वचक्षुषा पूर्ण पुष्करचयां चक्रे ।
अतिगृध्नु मना यस्य स्वयं हरिः कर्तुमरिवधमनायस्य ॥ २४ ॥
-
अर्चामिति । अपिशब्दोऽत्रार्थादाक्षिप्यते । हरिर्विष्णुः स्वयमपि यस्य स्थाणो-
रच पूजां रचयांचक्रे कृतवान् । किमभिसन्धायाचितवा नित्यत्राह चक्रे इति ।
-
सव्याग्व्ये त्रिपुरदहने
यस्येति पाशुपतम् । 'साम्य देवता' (पा० सू०४ - २ - २४ ) इत्यण् । पाशुपतसंज्ञम्
अस्त्रम्, आपलब्धवान् । आश्विति क्रियाविशेषणम् । 'कृवापाजि' ( उ० सू० १)
इत्यादिनो गूत्रत्ययः । तदन्तत् प्रथमैकवचनम् । तप्य 'क्रियाविशेषणानां च ' इति
नपुंसकत्वात् 'स्वमोर्नपुंसकात् ' ( पा० सू० ७ - १ - २३ ) इति लुक् । ननु
क्रियाविशेषणाद् द्वितीयैकवचनमिति केचित् । प्रथमैकवचनमित्यन्ये । कथमुभयोरुपपत्तिः
उच्यते--क्रिया हि साध्यमानत्वात् कर्मकारकं भवति । तदा मृदु पचतीत्यादौ मृदु कृत्वा
पचतीत्यादिरर्थः स्यात् । ततः क्रियायाः (कतृत्वात् ? कमत्यात् ) तद्विशेरगत् द्वितीयैकवचनं
भवति । तथोलद्यनानत्वात् कर्तृकारकमपि भवति । तदा मृदु यथा भवति तथा पचतीत्यादि-
रर्थ: स्यात् । ततः क्रिप्रायाः कर्तृत्वान् तद्विशेषणात् प्रथमैकवचनं भवति इत्युभय-
मप्युपपद्यते । उक्तं च भोजेन - " न च क्रियाविशेषणानां कर्मति नियमः । किया हि
यथा साध्यमानत्वात् कर्म तथा उत्पद्यमानत्वात् कर्तापि भवति । ततश्चोभयथापि क्रियाविशे-
षगानि योज्यन्ते" इति। अस्त्रावाप्तिः फलवनी च सदित्याह-नष्टभय इति । अस्त्रेण करणेन
नाकारिवाते नाकारीणां दैत्यानां निवातकवचाख्यानां, बाते समूहे । क्षणेन झटित्येव
नाशोऽकारि। अजुनेनेति शेषः । नन्वस्त्रान्तरेषु विद्यमानेषु कुतः पाशुपतास्त्रं प्रयुक्तवानि-
त्यत्राह–नष्टभय इति । नष्टं भयमस्त्र,न्तरेभ्यो भीतिर्यस्य स तथा । जगत्प्रभोर्विष्णोरप्यंशा
अर्जुनादयोऽपि यत्प्रसादलाभादेव जगद्रक्षापटवो भवन्तीति भावः ॥ २३ ॥
आस्तामर्जुनादयोऽशाः अंशी विष्णुः स्वयमपि स्वाधिकारानुष्ठ, नमौकर्याय स्थाणुं
प्रसादय.म।सेत्याह
-
अर्चा रचयांचक्रे स्वचक्षुषा पूर्ण पुष्करचयां चक्रे ।
अतिगृध्नु मना यस्य स्वयं हरिः कर्तुमरिवधमनायस्य ॥ २४ ॥
-
अर्चामिति । अपिशब्दोऽत्रार्थादाक्षिप्यते । हरिर्विष्णुः स्वयमपि यस्य स्थाणो-
रच पूजां रचयांचक्रे कृतवान् । किमभिसन्धायाचितवा नित्यत्राह चक्रे इति ।
-