2024-01-01 06:19:57 by ambuda-bot
This page has not been fully proofread.
१८
सव्याख्ये त्रिपुरदहने
येन रिपूष्णोदन्तस्फुटयशसोत्पाट्यते स्म पूष्णो दन्तः ।
घुमदामध्यक्षेऽपि क्रुध्यत्यात्मा यतोऽलमध्यक्षेपि ॥ २० ॥
येनेति । अपिशब्दो भिन्नतः समुच्चये। येन पूष्णः पूषाव्यस्य देवस्य,
दन्तो दशनत् । जानावेकवचनं, दत्ता इत्यर्थः । उत्पाठ्यो स्म उत्पाटिंतः । कीदृशेन ।
रिपूष्णो दन्तस्फुटयशमा रिपूणामुष्णेनासन उदन्तेन वृत्तान्तेन पराक्रमलक्षणेन स्फुटं
निर्विवाद यशो यस्य स तथा । तथाविधो नाम (परि )भवं न सहते इति भावः । कम्मात्
पृष्णो दन्तानुत्पाटिनवानित्यत्राह - द्रुपदामिति । सदां देवानाम् अध्यक्षे स्वामिनि
इन्द्रे क्रुध्यति दक्षाध्वरध्वंसात् कुप्यति सति, आत्मा शिवः स्वयं अलमत्यर्थमध्यक्षेपि
निरम्तः । यतः यम्मात् तम्मादुत्पादितवान् । पूषा हि दन्तान् दर्शयित्वा हसितवान्
इत्येवं पुराणेषु दृश्यते, न त्वधिक्षिप्तवानिति । अतोऽत्राधिक्षेपः सदन्तदर्शनो हास एव ।
हासम्यापि नन्दागर्भत्वेनाधिक्षेपतुल्यत्वात् । भगवन्निराकरणम्य फलं पूषण्यपि प्रत्यक्ष-
मित्यर्थः ॥ २० ॥
1
यस्य च विलमन्त्रच्छादनतो जगति तिमिरविलसन्नेऽत्र ।
लोचनमासीदच्छं लालाटं येन भुवन मासीदच्छम् ॥ २१ ॥
यस्येति । यस्य स्थाणोः, विलमन्नेत्रच्छादनतः उपपत्तिबलात् नवोढया
पार्वत्या सुरतसमये बील्या विल्सनो: दीप्यमानयोः लोचनयो: विलोचनयोः छादनतः
पिधानाद्धेतोः । अत्र एतम्मन्, जगति, तिमिरविलसन्ने तिमिरातत्वेन विलान्तर्गत इवा-
प्रकाशीभवतीत्यथः । लालाटं ललाटे निटिले भवम्, अच्छमग्न्यात्मकत्वा ज्जाज्वल्यमानं,
लोचनं नेत्रमासीच्च उत्पन्नमभूत् । तेन लोकः प्राकाश्यमापेत्याह - येनेति । लालाटलोच-
नेन हेतुना भुवनं कर्तृ, शं सुखं, प्रकाशीमावात्मकम् आसीदत् प्राप्तवत् । अनेन त्रि-
लोचनत्वात् लोचनानां च तेजस्त्रयत्वाच्चास्य लोकातिशायित्वमुक्तम् ॥ २१ ॥
।
सव्याख्ये त्रिपुरदहने
येन रिपूष्णोदन्तस्फुटयशसोत्पाट्यते स्म पूष्णो दन्तः ।
घुमदामध्यक्षेऽपि क्रुध्यत्यात्मा यतोऽलमध्यक्षेपि ॥ २० ॥
येनेति । अपिशब्दो भिन्नतः समुच्चये। येन पूष्णः पूषाव्यस्य देवस्य,
दन्तो दशनत् । जानावेकवचनं, दत्ता इत्यर्थः । उत्पाठ्यो स्म उत्पाटिंतः । कीदृशेन ।
रिपूष्णो दन्तस्फुटयशमा रिपूणामुष्णेनासन उदन्तेन वृत्तान्तेन पराक्रमलक्षणेन स्फुटं
निर्विवाद यशो यस्य स तथा । तथाविधो नाम (परि )भवं न सहते इति भावः । कम्मात्
पृष्णो दन्तानुत्पाटिनवानित्यत्राह - द्रुपदामिति । सदां देवानाम् अध्यक्षे स्वामिनि
इन्द्रे क्रुध्यति दक्षाध्वरध्वंसात् कुप्यति सति, आत्मा शिवः स्वयं अलमत्यर्थमध्यक्षेपि
निरम्तः । यतः यम्मात् तम्मादुत्पादितवान् । पूषा हि दन्तान् दर्शयित्वा हसितवान्
इत्येवं पुराणेषु दृश्यते, न त्वधिक्षिप्तवानिति । अतोऽत्राधिक्षेपः सदन्तदर्शनो हास एव ।
हासम्यापि नन्दागर्भत्वेनाधिक्षेपतुल्यत्वात् । भगवन्निराकरणम्य फलं पूषण्यपि प्रत्यक्ष-
मित्यर्थः ॥ २० ॥
1
यस्य च विलमन्त्रच्छादनतो जगति तिमिरविलसन्नेऽत्र ।
लोचनमासीदच्छं लालाटं येन भुवन मासीदच्छम् ॥ २१ ॥
यस्येति । यस्य स्थाणोः, विलमन्नेत्रच्छादनतः उपपत्तिबलात् नवोढया
पार्वत्या सुरतसमये बील्या विल्सनो: दीप्यमानयोः लोचनयो: विलोचनयोः छादनतः
पिधानाद्धेतोः । अत्र एतम्मन्, जगति, तिमिरविलसन्ने तिमिरातत्वेन विलान्तर्गत इवा-
प्रकाशीभवतीत्यथः । लालाटं ललाटे निटिले भवम्, अच्छमग्न्यात्मकत्वा ज्जाज्वल्यमानं,
लोचनं नेत्रमासीच्च उत्पन्नमभूत् । तेन लोकः प्राकाश्यमापेत्याह - येनेति । लालाटलोच-
नेन हेतुना भुवनं कर्तृ, शं सुखं, प्रकाशीमावात्मकम् आसीदत् प्राप्तवत् । अनेन त्रि-
लोचनत्वात् लोचनानां च तेजस्त्रयत्वाच्चास्य लोकातिशायित्वमुक्तम् ॥ २१ ॥
।