The Sāhityakaṇṭakoddhāra /64

साहित्यकण्टकोद्धारः
 
अथ कथम्
--
 
--
 
वृद्धध्याजीवश्च वार्धुषिः इत्यमरः ।
 

न स्तेनः स्यान्न वार्धुषिः । वार्धुष्यं लवणक्रिया ।
 

 
वार्धुषिः सप्तकं यथा इत्यादि च । अत्र वृद्धध्यर्थं प्रयच्छतीति विग्रहे प्रयच्छति

गर्ह्यम् (४-४-३०) इति सूत्रेण गर्हार्थे ठकि कृते वृद्धेर्व वृधुषिभावो वक्तव्यः इति
वा
वार्त्तिकेन वृधुषिभावे वार्धधृषिक इति स्यात् । कथं वार्धुषिरिति चेत् --सत्यम् ।
--सत्यम् ।
स्वच्छन्दवाचः कवय इति [^1837 ]हरदत्तः: समादधौ ।
 

 
अथ कथम् --
 
35
 

तदनु कदनभूमेः खेचरैः स्तूयमानः
 

प्रसभमवनिभर्तुः सोदरो निर्जगाम । (राघवपाण्डीवीये १० - ४२ )
 

 
इति कविराजः ।
 
138
 

 
अपन्थानं तु गच्छन्तं सोदरोऽपि विमुञ्चति (अनर्घ-१-४) इति मुरारिश्च ।

अत्र सोदराद् यः (४-४-१०६) इतिसूत्रेण यप्रत्यये सोदर्य इति स्यादिति चेत् --
--
अत्राहुः[^138] । सह-समानम् उदरं यस्येति बहुव्रीहौ समानार्थकसहशब्दस्य वोपस-

र्जनस्य (६-३-८२) इतिसूत्रेण सभावे रूपमिदम् । न चात्रापि यप्रत्ययः कुतो नेति

वाच्यम् । समानोदरे शयितः (४-४-१०८) इति पूर्वसूत्रार्थविषयत्वात् यप्रत्ययस्येति

नात्र यप्रत्ययः । एतेन यत्र भ्राता सहोदरः (वाल्मीकिरामायणे युद्धकाण्डे १०१

सर्गे १५ श्लोकः) इत्यपि व्याख्यातम् ।
 

 
अथ कथम्-
-
ततो यथावद् विहिताध्वराय (रघुवंशे ५-१६) इति कालिदासः ।
 

 
अत्र यथावदित्यत्र तदर्हम् (५-१-११७) इतिसूत्रेण वतिप्रत्ययो वक्तव्यः ।

स च द्वितीयान्तादेव अर्हतीत्यर्थे संभवति । यथाशब्दस्य अव्ययत्वात् द्वितीयान्तत्वं

कथम् -- --इति चेत् -- --अत्र वदन्ति । [^139 ]यथाशब्दो वृत्तिविषये सत्त्वार्थकः । तथात्वं

यथात्वम् इत्यादिषु त्वतलादिदर्शनात् । तथा च द्वितीयान्तार्थकाद् यथाशब्दादर्हार्थे

वतिः । यथा-योग्यताम् अर्हति विधानम् आख्यानं वेत्यर्थाद् वतिः साधुरेवेति

कृत्वा यथावदिति युक्तम् इति ।
 

 
[^137]. Printed editions of the Padamaftñjariī read: svacchandavācah rşḥ ṛṣayah.
ḥ.
Bhattṭṭoji's P.M. ( on 4.4.30) quotes Haradatta's line as svacchandavācaḥ
kavayah
kavayah.
 
.
 
[^138]. See P.M. on 4.4.109. See also S.K. on 6.3.84.

 
[^139]. See P. M. and the Tattvabodhinī on 5.1.117.