The Sāhityakaṇṭakoddhāra /63

साहित्यकण्टकोद्धारः
 
ष्ट्या
 
तदप्राप्तेरिति चेत् --सत्यम् । सर्वनाम्नो वृत्तिमात्रे पुंवद्भाव इति [^132 ]भाष्यकारे-

ष्ट्या (दिङ्नामान्यन्तराले-२-२-२६ - --इति सूत्रे- दक्षिणोत्तराभ्यामतसुच्--

५-३-२८- इतिसूत्रे च भाष्यं दृश्यताम् ) वृत्तिमात्रे इति मात्रशब्देन कार्त्स्यन्यार्थिथकेन

अन्यत्रापि वृत्तौ--समासे तद्धितान्तरे च-- -- पुंवद्भावः साधुरेवेति वदन्ति ।
 
34
 

 
अथ कथम् --
 
--
पाशं दधानः करबद्धवासं विभुर्बभावाप्यम् अवाप्य देहम् ॥
 

(नैषधे -१४-६७)
 

 
इति श्रीहर्षः । अत्र अपां विकार इत्यर्थे एकाचो नित्यम् (नित्यं वृद्धशरा-

दिभ्यः -४-३-१४४ इति सूर्वेत्रे कौमुदी दृश्यताम् ) इत्यनेन मयट्प्राप्तेः अम्मयम्

इति स्यात् । तत् कथम् आप्यमिति चेत् --अत्र वदन्ति अपां संबन्धीत्यर्थे तस्ये-

दम् (४-३-१२०) इत्यण्प्रत्यये ततः स्वार्थे व्ष्यणि रूपमिति[^133] ।
 

 
अथ कथम् --
 
--
ये यन्मयाः स्मृता--तेषामेतास्तु तन्मयाः ।
 

विना प्रमेहमप्येता जायन्ते हृष्टमेधसः ॥ इति मधुकोशः ।

अयं विषाङ्को विधुरेष नूनं कलाः समस्ता अपि तन्मयास्ताः ।

योगौषधे येन समं न यान्ति केचिद् वियोगादर्शचरुचिं भजन्ते ॥ ( ? )
 

 
इति च । अत्र एतास्तन्मयाः इत्यादौ मयटष्टित्वात् टिड्ढाणञ्ञ् (४-१-१५)

इत्यादिना ङीप् स्यात् इति चेत्[^134] अत्राहुः --क्वचिदपवादविषयेप्युत्सर्गोऽभिनि-

विशते इति परिभाषया टाप् भवतीति कथंचिद् व्याख्येयमित्याहुः ।
 

 
अथ कथम्--

काव्यं यशसेऽर्थकृते व्यवहारविदे शिवेतरक्षतये (काव्यप्रकाशे ) इति मम्मटः ।

अत्र कवेर्भावः कर्म वेति विग्रहे इगन्ताच्च लघुपूर्वात् (५-१-१३१) इति सूत्रेण अण्

प्रत्यय: स्यात् । ततश्च कावम् इति रूपं भवेत् इति चेत् --अत्र वदन्ति गुणवचन-

ब्राह्मणादिभ्यः (५-१-१२४) इत्यनेन ष्यनि ञि [^135 ]भविष्यतीति । केचित् तु कु शब्दे

इति धातोः ओरावश्यके (३-१-१२५) इतिसूत्रेण ण्यत् प्रत्यये रूपमित्याहुः
 
[^136
 
] ।
 
[^132]. The answer is supplied by the Istṣṭi, which records the pumṃvadbhāva in

all the orvṛttis (i.e. samāsa, and all Taddhita cases, not only tṭhak and chas). See

Note 130.
 
133
 
[^133]. See S.K. on 4.3.144 (nityamṃ vrṛddha etc.). Bhattṭṭoji gives this answer.

See also the Durghatṭavrṛtti on 4.3.144.
 

 
[^134]. See the Paribhāşṣenduśekhara.
 

 
[^135]. The Kāsśikā says: brāhmanṇādişṣu kaviśabdo drastṣṭavyahḥ (on 5.1.131).

See also S.K. and P.M. on 5.1.131.
 

 
[^136]. Bhattṭṭoji says in his P.M. : yadyapi kudhātohḥ Orāvaśyake (3.1.125) iti
 
n
ṇyati kaāvyam iti susādham, tathāpi kaveḥ karmetyarthe käāvam iti syad iti praśnah.
 
ḥ.