2023-04-26 15:47:16 by ramamurthys
This page has been fully proofread once and needs a second look.
अथ कथम्--
विनसा हतबान्धवा (भट्टिकाव्ये ५-८)
इति भट्टिः । अत्र विगता नासिका यस्याः इति बहुव्रीहौ वेर्ग्रो वक्तव्यः
इति ख्यश्च इति च वार्त्तिकद्वयेन (उपसर्गादनोत्पर इतिसूत्रव्याख्याने कौमुद्यां
दृश्यताम् ) ग्रादे-शख्यादेशयोरन्यतरेण भवितव्यम् । ततश्च कथं विनसेति चेत्--
सत्यम् । विगतया नासिकया उपलक्षितेति (तत्पुरुषसमासमाश्रित्य) कथञ्चिद्
व्याख्येयमिति समादधुः[^103] ।
अथ कथम्--
स्वलावण्याशंसाधृतधनुषमह्नाय[^104] तृणवत् (महिम्नस्तवे-२३ )
इति पुष्पदन्तः । अत्र धनुषश्चेतिसूत्रेण (५-४-१३२) अनङप्राप्तेः (धृत-
धन्वानम् इतिरूपेण भवितव्यम् ) इति चेत्--सत्यम् । अत्र समासान्तविधेर-
नित्यत्वादिति समादधुः[^105] ।
ननु कथम्--
प्रजा इवाङ्गादरविन्दनाभेः शंभोर्जटाजूटतटादिवापः
(माघकाव्ये ३-६५)
इति माघः । अच् प्रत्यन्ववेति सूत्रे (५-४-७५) अच् इति योगविभागात्
अन्यत्रापि दृश्यते पद्मनाभः ऊर्णनाभः इतिकाशिकोक्तरीत्या अत्राप्यच्प्रत्यय-
प्राप्तेरिति चेत् अत्राहुः । समासान्तविधेरनित्यत्वमिति समाधानं कृतप्रायमेवेति ।
इदं तु विचार्यते । अरविन्दाकारा नाभिर्यस्येति विग्रहे गौणेनारविन्दशब्देन
सामानाधिकरण्याद् अस्तु समस्तपदमदन्तम् इदन्तं वा । अरविन्दं नाभौ यस्येति
विग्रहे तु सप्तमीविशेषणे बहुव्रीहौ (२-२-३५) इतिसूत्रेण नाभिशब्दस्य पूर्व-
निपातापत्तेरिति चेत्--अत्र वदन्ति । गड्वादिभ्यः परा सप्तमी वाच्या (२-२-३५)
[^103]. See Jayamaṅgalā on Bhaṭṭi V.8. Mallinātha explains it in a different
way. Bhaṭṭoji follows Jayamaṅgalā. See the Ś.K. on Upasargād anotparaḥ
(8.4.28).
[^104]. See Vāmana's K.A.S. V.2.65 and the Vṛtti thereon.
See the Harṣacarita
dhṛtadhanuṣi bāhuśālini śailā na namanti yat tad āścaryam
(VII. in the beginning )
See Uttararāmacarita V.4, and Bhaṭṭi 1.24.
The verse from the Mahimnastava was quoted in the Durghaṭavṛtti and
P.M. too under 5.4.132.
[^105]. See Durghaṭavṛtti & P.M. and the Tattvabodhinī (5.4.132). This
answer was given in these works.
विनसा हतबान्धवा (भट्टिकाव्ये ५-८)
इति भट्टिः । अत्र विगता नासिका यस्याः इति बहुव्रीहौ वेर्ग्रो वक्तव्यः
इति ख्यश्च इति च वार्त्तिकद्वयेन (उपसर्गादनोत्पर इतिसूत्रव्याख्याने कौमुद्यां
दृश्यताम् ) ग्रादे-शख्यादेशयोरन्यतरेण भवितव्यम् । ततश्च कथं विनसेति चेत्--
सत्यम् । विगतया नासिकया उपलक्षितेति (तत्पुरुषसमासमाश्रित्य) कथञ्चिद्
व्याख्येयमिति समादधुः[^103] ।
अथ कथम्--
स्वलावण्याशंसाधृतधनुषमह्नाय[^104] तृणवत् (महिम्नस्तवे-२३
इति पुष्पदन्तः । अत्र धनुषश्चेतिसूत्रेण (५-४-१३२) अनङप्राप्तेः (धृत-
धन्वानम् इतिरूपेण भवितव्यम् ) इति चेत्--सत्यम् । अत्र समासान्तविधेर-
नित्यत्वादिति समादधुः[^105] ।
ननु कथम्--
प्रजा इवाङ्गादरविन्दनाभेः शंभोर्जटाजूटतटादिवापः
(माघकाव्ये ३-६५)
इति माघः । अच् प्रत्यन्ववेति सूत्रे (५-४-७५) अच् इति योगविभागात्
अन्यत्रापि दृश्यते पद्मनाभः ऊर्णनाभः इतिकाशिकोक्तरीत्या अत्राप्यच्प्रत्यय-
प्राप्तेरिति चेत् अत्राहुः । समासान्तविधेरनित्यत्वमिति समाधानं कृतप्रायमेवेति ।
इदं तु विचार्यते । अरविन्दाकारा नाभिर्यस्येति विग्रहे गौणेनारविन्दशब्देन
सामानाधिकरण्याद् अस्तु समस्तपदमदन्तम् इदन्तं वा । अरविन्दं नाभौ यस्येति
विग्रहे तु सप्तमीविशेषणे बहुव्रीहौ (२-२-३५) इतिसूत्रेण नाभिशब्दस्य पूर्व-
निपातापत्तेरिति चेत्--अत्र वदन्ति । गड्वादिभ्यः परा सप्तमी वाच्या (२-२-३५)
[^103]. See Jayamaṅgalā on Bhaṭṭi V.8. Mallinātha explains it in a different
way. Bhaṭṭoji follows Jayamaṅgalā. See the Ś.K. on Upasargād anotparaḥ
(8.4.28).
[^104]. See Vāmana's K.A.S. V.2.65 and the Vṛtti thereon.
See the Harṣacarita
dhṛtadhanuṣi bāhuśālini śailā na namanti yat tad āścaryam
(VII. in the beginning
See Uttararāmacarita V.4, and Bhaṭṭi 1.24.
The verse from the Mahimnastava was quoted in the Durghaṭavṛtti and
P.M. too under 5.4.132.
[^105]. See Durghaṭavṛtti & P.M. and the Tattvabodhinī (5.4.132). This
answer was given in these works.