2023-04-26 13:23:18 by ramamurthys
This page has been fully proofread once and needs a second look.
इति भारविः । अत्र भवस्य स्त्रीति विग्रहे पुंयोगादाख्यायामिति सूत्रेण
(४-१-४८) ङोषि इन्द्रवरुणेत्यादिसूत्रेण (४-१-४९) आनुकि च कृते भवानीपदेनैव
ईश्वरोपस्थितौ पतिशब्देन पुनस्तस्याः पत्यन्तरोपस्थितिः स्यात् इति चेत्--
सत्यम् । प्रमाद एवायमित्यालंकारिकाः[^64] । (शिवा भवानी रुद्राणी इत्यादि-
कोशात् भवानीशब्दस्य गौरीपर्यायतया योगरूढ्या संज्ञात्वेनैव पार्वतीवाचकत्वम् ।
तेन उमापति शब्दस्येव) भवानीपतिशब्दस्य ईश्वरवाचकत्वेन न दोष[^65] इत्येके ।
अथ कथम्--
कुवलयदलनीला कोकिला बालचूते इति ।
(वामनस्य काव्यालंकारसूत्रवृत्तावुदाहृतमिदम् ५-२-४६ )
तरुणभुजगनीला सैव वेणी तदेत--
च्छ्रवणयुगमनङ्गन्यस्तडोलाद्वयाभम् । ( )
इति महावीरचरिते च ?
अत्र हि जानपदेतिसूत्रेण (४-१-४२) विहितस्य ङीषो वा संज्ञायामिति वार्ति-
केण संज्ञायामेवेति विकल्पनियमात् नीलादोषधौ प्राणिनि चेति वार्तिकरीत्या
ङोष् स्यात् (ततश्च नीली इति रूपेण भवितव्यम् ) इति चेत् --सत्यम् । प्रमाद
एवायमिति [^66]प्रामाणिकाः ।
अथ कथम्--
उपर्युपरि बुद्धीनां चरन्तीश्वरबुद्धयः इति ।
(आर्यशूरस्य जातकमालायाम्)
अत्र आम्रेडितयोगे बुद्धीनामित्यत्र
उभसर्वतसोः कार्या धिगुपर्यादिषु त्रिषु ।
द्वितीयाम्रेडितान्तेषु ततोऽन्यत्रापि दृश्यते ॥ इति वार्तिकीरीत्या
(१-४-४८) द्वितीयाप्राप्तेरिति चेत्--सत्यम् । अत्र उपर्युपरीति नाम्रेडितम् ।
किं तु उत्तानबुद्धीनाम् उपरि ईश्वरबुद्धयश्चरन्तीति व्याख्येयम् इत्याहुः[^67] ।
[^64]. See the K.P. the verse na trastam etc. quoted in the 7th chapter as an
example of viruddhamatikṛt.
[^65]. See Pūrṇasarasvatī on the word Bhavānīpati in the Mālatīmādhava
after verse IX. 3 ( pp. 497-498, TSS).
[^66]. See Vāmana's K.A.S. V. 2.46 and the Vṛtti thereon.
[^67]. The verse from the Jātakamālā of Āryaśūra was quoted by Vāmana
in his K.A.S.V. (V.2.84). Durghaṭavṛtti explains uparibuddhīnām (bahuvrīhi )
as uttaralabuddhīnām, (II.3.2; p. 45 ). Bhaṭṭoji who also quotes this in his
P.M. (p. 872) explains the word as uttānabuddhīnām, and this is reproduced
by our author. The sāmīpya-dvirvacana by the rule 8.1.7 is regarded as the
one that governs the dvitīyā, according to the paribhāṣā lakṣaṇapratipadoktayoḥ
etc. Instead of having the sāmīpyadvirvacana, by having recourse to the
(४-१-४८) ङोषि इन्द्रवरुणेत्यादिसूत्रेण (४-१-४९) आनुकि च कृते भवानीपदेनैव
ईश्वरोपस्थितौ पतिशब्देन पुनस्तस्याः पत्यन्तरोपस्थितिः स्यात् इति चेत्--
सत्यम् । प्रमाद एवायमित्यालंकारिकाः[^64] । (शिवा भवानी रुद्राणी इत्यादि-
कोशात् भवानीशब्दस्य गौरीपर्यायतया योगरूढ्या संज्ञात्वेनैव पार्वतीवाचकत्वम् ।
तेन उमापति शब्दस्येव) भवानीपतिशब्दस्य ईश्वरवाचकत्वेन न दोष[^65] इत्येके ।
अथ कथम्--
कुवलयदलनीला कोकिला बालचूते इति ।
(वामनस्य काव्यालंकारसूत्रवृत्तावुदाहृतमिदम् ५-२-४६ )
तरुणभुजगनीला सैव वेणी तदेत--
च्छ्रवणयुगमनङ्गन्यस्तडोलाद्वयाभम् । (
इति महावीरचरिते च ?
अत्र हि जानपदेतिसूत्रेण (४-१-४२) विहितस्य ङीषो वा संज्ञायामिति वार्ति-
केण संज्ञायामेवेति विकल्पनियमात् नीलादोषधौ प्राणिनि चेति वार्तिकरीत्या
ङोष् स्यात् (ततश्च नीली इति रूपेण भवितव्यम् ) इति चेत् --सत्यम् । प्रमाद
एवायमिति [^66]प्रामाणिकाः ।
अथ कथम्--
उपर्युपरि बुद्धीनां चरन्तीश्वरबुद्धयः इति ।
(आर्यशूरस्य जातकमालायाम्)
अत्र आम्रेडितयोगे बुद्धीनामित्यत्र
उभसर्वतसोः कार्या धिगुपर्यादिषु त्रिषु ।
द्वितीयाम्रेडितान्तेषु ततोऽन्यत्रापि दृश्यते ॥ इति वार्तिकीरीत्या
(१-४-४८) द्वितीयाप्राप्तेरिति चेत्--सत्यम् । अत्र उपर्युपरीति नाम्रेडितम् ।
किं तु उत्तानबुद्धीनाम् उपरि ईश्वरबुद्धयश्चरन्तीति व्याख्येयम् इत्याहुः[^67] ।
[^64]. See the K.P. the verse na trastam etc. quoted in the 7th chapter as an
example of viruddhamatikṛt.
[^65]. See Pūrṇasarasvatī on the word Bhavānīpati in the Mālatīmādhava
after verse IX. 3 (
[^66]. See Vāmana's K.A.S. V. 2.46 and the Vṛtti thereon.
[^67]. The verse from the Jātakamālā of Āryaśūra was quoted by Vāmana
in his K.A.S.V. (V.2.84). Durghaṭavṛtti explains uparibuddhīnām (bahuvrīhi )
as uttaralabuddhīnām, (II.3.2; p. 45 ). Bhaṭṭoji who also quotes this in his
P.M. (p. 872) explains the word as uttānabuddhīnām, and this is reproduced
by our author. The sāmīpya-dvirvacana by the rule 8.1.7 is regarded as the
one that governs the dvitīyā, according to the paribhāṣā lakṣaṇapratipadoktayoḥ
etc. Instead of having the sāmīpyadvirvacana, by having recourse to the