2023-10-16 05:59:26 by jayusudindra
This page has been fully proofread once and needs a second look.
काव्यमाला ।
कामस्य मदनस्य भङ्गस्तं पूर्ववं पुरा कथमङ्गीचकार । कामोऽभिलाषो मदनथश्च । यः प्रहह्रज
नस्य कामभङ्गं नाङ्गीकरोति स कथं काममभङ्गं करोतीत्यद्भुतम् ॥
कि मेरुमन्दरमुखा गिरयः शिरोभि-
रत्युन्नतैर्दधति गर्वमखर्वमेते ।
एतत्तुषारकिरणाभरणप्रणाम-
प्रहं
प्रह्वं जगज्जयति मामकमुत्तमाङ्गम् ॥ २९ ॥
मेरुर्हेमाद्रि: । मन्दरो मन्थाद्रिः । तत्प्रभृतयो गिरय एते शैला अत्युन्नतैः शिरोभिः
शिखरैरखर्वमनल्पं गर्वमहंकारं किं दधति । तच्छिरसामौन्नत्यस्य चलत्वादित्यर्थः । तु
पक्षान्तरे । तुषारकिरणाभरणस्य शंभोः प्रणामेन प्रहंह्वं नम्रं मामकमुत्तमाङ्गं शिरो जगबज्ज-
यति । शंभुप्रणामनघंम्रं मामकं शिर एव कृतार्थथं धन्यमित्यर्थः ॥
गात्रान्तरातिशयशंसि यदेतदुच्चै-
र्नामोत्तमाङ्गमिति नाथ शिरो बिभर्ति ।
त
तद्युज्यते भव भवच्चरणारविन्द-
पीठप्रणामपरमस्य नमस्यमस्य ॥ ३० ॥
हे भव, भवत्युत्पद्यतेऽस्माच्छिवादि क्षित्यन्तं समस्तमिति भवस्तस्यामन्त्रणं हे भव
नाथ, गात्रान्तरेभ्यः करचरणादिभ्योऽतिशयं शंसतीति ताहदृगुत्तमाङ्गमित्युच्चैर्नाम शिरो
यद्विभर्ति तदस्य नाम नमस्यं युज्यत एव । अत्र हेतुमाह - किंभूतस्य । भवतश्चरणार-
विन्दपीठे पादपीठे प्रणामपरमस्य प्रणामपरायणस्य । अत एव तस्योत्तमाङ्गत्वं न तु
गात्रान्तरातिशयेनेत्यर्थः ॥
कि श्रीघनोऽप्यसुगतः किमुमाधवोऽपि
न त्वं कदाचन जनार्दनतां विभर्षि ।
स्वामिन्गजारिरपि किं नगजाप्रियस्त्वं
स्वातन्त्र्यमस्ति [^१]यदिवा भवतः किमन्यत् ॥ ३१ ॥
हे स्वामिन् श्रिया परमैश्वर्यकैवल्यरूपया घनः श्रीघनोऽपि त्वमसुगतोऽसून्प्राणां-
स्त्रिजगतोऽपि गतोऽसुगतोऽसि । अथ च यः श्रीघनो बुद्धः स कथं सुगतो न भवतीति
विरोधाभासः । 'सर्वज्ञः सुगतो बुद्धो धर्मराजस्तथागतः । मुनीन्द्रः श्रीघनः शास्ता'
इत्यमरः । उमाधव उमाया: पार्वत्या धवो वल्लभस्त्वं जनार्दनतां जनानर्दयति पीडय-
तीति जनार्दनस्तद्भावं कदाचन जातु न बिभर्षि । अथ च किमु पक्षान्तरे । माधवो
हरिरपि सन् जनार्दनतां विष्णुत्वं न बिभर्तीति विरोधाभासः । हे विभो, त्वं गजारिर्ग-
[^१]. 'भवतो यदिवा'
ख.
Digitized by Google
का
नस्य कामभङ्गं नाङ्गीकरोति स कथं काम
कि मेरुमन्दरमुखा गिरयः शिरोभि-
रत्युन्नतैर्दधति गर्वमखर्वमेते ।
एतत्तुषारकिरणाभरणप्रणाम-
प्रहं
प्रह्वं जगज्जयति मामकमुत्तमाङ्गम् ॥ २९ ॥
मेरुर्हेमाद्रि: । मन्दरो मन्थाद्रिः । तत्प्रभृतयो गिरय एते शैला अत्युन्नतैः शिरोभिः
शिखरैरखर्वमनल्पं गर्वमहंकारं किं दधति । तच्छिरसामौन्नत्यस्य चलत्वादित्यर्थः । तु
पक्षान्तरे । तुषारकिरणाभरणस्य शंभोः प्रणामेन प्र
यति । शंभुप्रणामन
गात्रान्तरातिशयशंसि यदेतदुच्चै-
र्नामोत्तमाङ्गमिति नाथ शिरो बिभर्ति ।
त
तद्युज्यते भव भवच्चरणारविन्द-
पीठप्रणामपरमस्य नमस्यमस्य ॥ ३० ॥
हे भव, भवत्युत्पद्यतेऽस्माच्छिवादि क्षित्यन्तं समस्तमिति भवस्तस्यामन्त्रणं हे भव
नाथ, गात्रान्तरेभ्यः करचरणादिभ्योऽतिशयं शंसतीति ता
यद्विभर्ति तदस्य नाम नमस्यं युज्यत एव । अत्र हेतुमाह - किंभूतस्य । भवतश्चरणार-
विन्दपीठे पादपीठे प्रणामपरमस्य प्रणामपरायणस्य । अत एव तस्योत्तमाङ्गत्वं न तु
गात्रान्तरातिशयेनेत्यर्थः ॥
कि श्रीघनोऽप्यसुगतः किमुमाधवोऽपि
न त्वं कदाचन जनार्दनतां विभर्षि ।
स्वामिन्गजारिरपि किं नगजाप्रियस्त्वं
स्वातन्त्र्यमस्ति [^१]यदिवा भवतः किमन्यत् ॥ ३१ ॥
हे स्वामिन् श्रिया परमैश्वर्यकैवल्यरूपया घनः श्रीघनोऽपि त्वमसुगतोऽसून्प्राणां-
स्त्रिजगतोऽपि गतोऽसुगतोऽसि । अथ च यः श्रीघनो बुद्धः स कथं सुगतो न भवतीति
विरोधाभासः । 'सर्वज्ञः सुगतो बुद्धो धर्मराजस्तथागतः । मुनीन्द्रः श्रीघनः शास्ता'
इत्यमरः । उमाधव उमाया: पार्वत्या धवो वल्लभस्त्वं जनार्दनतां जनानर्दयति पीडय-
तीति जनार्दनस्तद्भावं कदाचन जातु न बिभर्षि । अथ च किमु पक्षान्तरे । माधवो
हरिरपि सन् जनार्दनतां विष्णुत्वं न बिभर्तीति विरोधाभासः । हे विभो, त्वं गजारिर्ग-
[^१]. 'भवतो यदिवा'
Digitized by Google