siddhantabindu /141
This page has not been fully proofread.
i
सिद्धान्तबिन्दु
103
१८६: ' अथ यदल्पं तन्मर्त्यम्' इति श्रुतेः परिच्छित्रत्वतुच्छत्वयोः समव्याप्त
त्वात् परिच्छिन्न त्वनिवृत्त्या तुच्छत्वनिवृत्तिरित्याह, व्यापकत्वादिति ॥ ' सर्वं
खल्विदं ब्रह्म' इति सर्वात्मत्वोपदेशेन देशकालापरिच्छि नत्वादाकाशादीनां च
देशकालपरिच्छिनत्वेऽप्यापेक्षिकमहत्त्वेन व्यापकत्वोपचारात् ॥
186. " Now, that which is finite is mortal" (Ch.u. vii,
24, 4) From this statement of the scriptures and
because limitation and unreality are mutually perva-
sive, it is said that unreality is removed by removing
the state of being limited. The word 'pervasive'
means this. Because " All this is verily Brahman",
(Ch.u. iii, 14, 1) It is taught as the Self of all and as
being unlimited by space and time. Space and the like
are by courtesy called pervasive because they are
comparatively so, though ( in the absolute sense) they
are limited.
१८७. ननु सर्वव्यापकंत्वेन नित्यत्वाद्भावरूपत्वाञ्च आत्मा न दुःखनिवृत्तिरूपः,
नापि सुखरूप : सुखस्यानित्यत्वेन नित्यात्मस्वरूपत्वानुपपत्तेः । तथा चात्म
स्वरूपो मोक्षोऽपुरुषार्थ एवेत्याशढय नेत्याह- हितत्वप्रयोगादिति ।
187. It may be objected that because the Self is all
pervading, eternal and of the form of pure existence,
He cannot be of the form of the removal of pain. Nor
is He of the form of joy; because joy is non-eternal
and cannot be accepted as being the essence of the
eternal Self. Then liberation which is the essence
of the Self would be only a non-value. This is answered
by "Because It is taught as most desirable. "
'
१८८. हितत्वं पुरुषार्थत्वम् । 'तदेतत्प्रेयः पुत्रात्प्रेयो वित्तात्प्रेयोऽन्यस्मात्सर्व-
स्मादन्तरतरं यदयमात्मा' इति 'यो वै भूमा तत्सुखं एष एव परम
आनन्द: ' ' विज्ञानमानन्दं ब्रह्म ' इत्यादिभिः श्रुतिभिः तस्य परमानन्दरूपत्वो
पदेशात् । तस्य च नित्यत्वेऽपि लोके धर्मजन्यतत्तदन्तःकरणवृत्तिव्यमयतया
तदुत्पत्तिविनाशोपचार: । अज्ञानव्ववहितस्य च तस्याप्राप्तस्येव ज्ञानमा-
त्रादविद्यानिवृत्त्या प्राप्तिरिव भवतीति तदुद्देशेन मुमुक्षुप्रवृत्त्युपपत्तिः ।
7
सिद्धान्तबिन्दु
103
१८६: ' अथ यदल्पं तन्मर्त्यम्' इति श्रुतेः परिच्छित्रत्वतुच्छत्वयोः समव्याप्त
त्वात् परिच्छिन्न त्वनिवृत्त्या तुच्छत्वनिवृत्तिरित्याह, व्यापकत्वादिति ॥ ' सर्वं
खल्विदं ब्रह्म' इति सर्वात्मत्वोपदेशेन देशकालापरिच्छि नत्वादाकाशादीनां च
देशकालपरिच्छिनत्वेऽप्यापेक्षिकमहत्त्वेन व्यापकत्वोपचारात् ॥
186. " Now, that which is finite is mortal" (Ch.u. vii,
24, 4) From this statement of the scriptures and
because limitation and unreality are mutually perva-
sive, it is said that unreality is removed by removing
the state of being limited. The word 'pervasive'
means this. Because " All this is verily Brahman",
(Ch.u. iii, 14, 1) It is taught as the Self of all and as
being unlimited by space and time. Space and the like
are by courtesy called pervasive because they are
comparatively so, though ( in the absolute sense) they
are limited.
१८७. ननु सर्वव्यापकंत्वेन नित्यत्वाद्भावरूपत्वाञ्च आत्मा न दुःखनिवृत्तिरूपः,
नापि सुखरूप : सुखस्यानित्यत्वेन नित्यात्मस्वरूपत्वानुपपत्तेः । तथा चात्म
स्वरूपो मोक्षोऽपुरुषार्थ एवेत्याशढय नेत्याह- हितत्वप्रयोगादिति ।
187. It may be objected that because the Self is all
pervading, eternal and of the form of pure existence,
He cannot be of the form of the removal of pain. Nor
is He of the form of joy; because joy is non-eternal
and cannot be accepted as being the essence of the
eternal Self. Then liberation which is the essence
of the Self would be only a non-value. This is answered
by "Because It is taught as most desirable. "
'
१८८. हितत्वं पुरुषार्थत्वम् । 'तदेतत्प्रेयः पुत्रात्प्रेयो वित्तात्प्रेयोऽन्यस्मात्सर्व-
स्मादन्तरतरं यदयमात्मा' इति 'यो वै भूमा तत्सुखं एष एव परम
आनन्द: ' ' विज्ञानमानन्दं ब्रह्म ' इत्यादिभिः श्रुतिभिः तस्य परमानन्दरूपत्वो
पदेशात् । तस्य च नित्यत्वेऽपि लोके धर्मजन्यतत्तदन्तःकरणवृत्तिव्यमयतया
तदुत्पत्तिविनाशोपचार: । अज्ञानव्ववहितस्य च तस्याप्राप्तस्येव ज्ञानमा-
त्रादविद्यानिवृत्त्या प्राप्तिरिव भवतीति तदुद्देशेन मुमुक्षुप्रवृत्त्युपपत्तिः ।
7