siddhantabindu /137
This page has not been fully proofread.
सिद्धान्त बिन्दु
99
१७७. ननु दुःखमहमस्वा समिति कस्यचित्कदाचित्परामर्शात् सुषुप्तौ दुःखा-
नुभावोप्यस्तु ।
177. Objection: Some persons, sometimes, have the
remembrance in the form 'I slept painfully'. There-
fore the experience of pain in deep sleep is to be
accepted.
१७८. नं, तदानीं दुःखसामग्रीविरहेण तदभावात् । सुह्यस्य च आत्मस्वरू-
पत्वेन नित्यत्वात् शय्यादेरसमीचीनत्वेन च दुःखमित्युपचारत दुःखमहमस्वा
प्समिति प्रत्ययोपपत्तिः ।
178. Answer : No. Pain is absent in that condi-
tion because the accessories that produce pain are
absent. Bliss being the essence of the Self is eternal
ever present. The hardness etc., of the bed (felt in
the last instant of the waking state, before entering in
to deep sleep) conventionally considered as pain,
accounts for the idea — I slept painfully'.
१७९. अथ वा अवस्थात्रयस्यापि त्रैविध्यामीकारात् सुषुप्तावपिदुःखमुपपद्यते ।
यथा हि, प्रमाज्ञानं जायज्जाग्रात, शुक्तिरजतादिविभ्रमो जायत्स्वमः
श्रमादिना स्तब्धीभावो जाग्रत्सुषुप्तिः । एवं स्वमे मन्त्रप्राप्तिः स्वप्नजाग्रत्
स्वमेऽपि स्वप्नो मया दृष्ट इति बुद्धिः स्वप्नस्वप्नः । जाग्रद्दशायां कथयितुं न
शक्यते, स्वप्नावस्थायां च यक्तिञ्चिदनुभूयते तत्स्वप्नसुषुप्तिः । एवं सुषुप्त्य-
वस्थायामपि सात्त्विकी या सुखाकारा वृत्तिः सा सुषुप्तिजाग्रत् । तदनन्तर
सुखमहममस्वाप्प्तमिति परामर्शः । तत्रैव या तामसी वृत्तिः सा सुषुप्तिस्वप्नः
तदनन्तरमेव दुःखमहमस्वाप्समिति परामर्शोपपत्तिः । तत्रैव या तामसी
वृत्तिः सा सुषुप्तिसुषुप्तिः, तदनन्तरं गाढं मूढोऽहमस्वाप्समिति परामर्शः ।
यथा चैतत् तथा वासिष्ठत्रार्तिकामृतादौ स्पष्टम् ॥
179. Alternately, another explanation is possible :
Admitting the threefold nature of the three states,
grief can be explained even in deep sleep. Thus:
Evidential knowing or cognition is waking in waking,
delusions like shell-silver are waking dream; stillness
resulting from fatigue and the like is waking sleep.
1
99
१७७. ननु दुःखमहमस्वा समिति कस्यचित्कदाचित्परामर्शात् सुषुप्तौ दुःखा-
नुभावोप्यस्तु ।
177. Objection: Some persons, sometimes, have the
remembrance in the form 'I slept painfully'. There-
fore the experience of pain in deep sleep is to be
accepted.
१७८. नं, तदानीं दुःखसामग्रीविरहेण तदभावात् । सुह्यस्य च आत्मस्वरू-
पत्वेन नित्यत्वात् शय्यादेरसमीचीनत्वेन च दुःखमित्युपचारत दुःखमहमस्वा
प्समिति प्रत्ययोपपत्तिः ।
178. Answer : No. Pain is absent in that condi-
tion because the accessories that produce pain are
absent. Bliss being the essence of the Self is eternal
ever present. The hardness etc., of the bed (felt in
the last instant of the waking state, before entering in
to deep sleep) conventionally considered as pain,
accounts for the idea — I slept painfully'.
१७९. अथ वा अवस्थात्रयस्यापि त्रैविध्यामीकारात् सुषुप्तावपिदुःखमुपपद्यते ।
यथा हि, प्रमाज्ञानं जायज्जाग्रात, शुक्तिरजतादिविभ्रमो जायत्स्वमः
श्रमादिना स्तब्धीभावो जाग्रत्सुषुप्तिः । एवं स्वमे मन्त्रप्राप्तिः स्वप्नजाग्रत्
स्वमेऽपि स्वप्नो मया दृष्ट इति बुद्धिः स्वप्नस्वप्नः । जाग्रद्दशायां कथयितुं न
शक्यते, स्वप्नावस्थायां च यक्तिञ्चिदनुभूयते तत्स्वप्नसुषुप्तिः । एवं सुषुप्त्य-
वस्थायामपि सात्त्विकी या सुखाकारा वृत्तिः सा सुषुप्तिजाग्रत् । तदनन्तर
सुखमहममस्वाप्प्तमिति परामर्शः । तत्रैव या तामसी वृत्तिः सा सुषुप्तिस्वप्नः
तदनन्तरमेव दुःखमहमस्वाप्समिति परामर्शोपपत्तिः । तत्रैव या तामसी
वृत्तिः सा सुषुप्तिसुषुप्तिः, तदनन्तरं गाढं मूढोऽहमस्वाप्समिति परामर्शः ।
यथा चैतत् तथा वासिष्ठत्रार्तिकामृतादौ स्पष्टम् ॥
179. Alternately, another explanation is possible :
Admitting the threefold nature of the three states,
grief can be explained even in deep sleep. Thus:
Evidential knowing or cognition is waking in waking,
delusions like shell-silver are waking dream; stillness
resulting from fatigue and the like is waking sleep.
1