siddhantabindu /119
This page has not been fully proofread.
सिद्धान्तबिन्दु
१४८. तानि च तथाभूतानि भूतानि भोगायतनं शरीरं भोग्यं च विषयमन्तरेण
भोगं जर्नायितुमशक्नुवन्ति जीवकर्मप्रयुक्तत्वात्स्थौल्याय पञ्चीकृतानि भवन्ति ।
तत्र च प्रत्येकं पञ्च भूतानि द्विधा विभज्यन्ते । तत्रैकैको भागश्चतुर्धा विभज्यते
तद्भागचतुष्टयं च स्वभागं विहायेतरभूतचतुष्टयार्धभागेषु प्रविशतीति स्वस्यार्ध-
भागेनेते रेषामष्टमभागेन च पञ्चीकरणान्मेलनेऽप्याधिक्यादाकाशादिशब्दप्रयोगः ।
81
148. Those, such elements, being unable to generate
experience without a locus of experience, the body
and the thing experienced, the object; and being
impelled by the ( previous) actions of the soul, com-
bine in a fivefold way and become gross. In this
process, each of the five elements is divided into two
halves. Again one half of each element is divided
into four parts. Each of these quartered halves of
each element combines with a half of every element
other than itself. Thus (the aggregate ) formed by the
fivefold combination of a half of each element with
an eighth of every other element is called by the name
of the predominating element as space and the like.
१४९. अत्र च — त्रिवृतं त्रिवृतमेकैकां करवाणि' इति श्रुतेः त्रिवृत्कुर्वत
उपदेशात् ' इति सूत्राच त्रयाणामेव मेलनप्रतीतेश्च त्रिवृत्करणमेव केचिन्म-
न्यन्ते । ते वियदधिकरणन्यायेनैव निराकृताः । तथा हि तैत्तिरीय के
तस्माद्वा एतस्मादात्मन आकाशस्सम्भूतः । आकाशाद्वायुः' इत्यादिश्रुतेः
छान्दोग्ये त्रयाणां तेजोबनानां सृष्टिश्रवणोऽपि द्वयोरूपसंहारः । तेज:प्राथम्य-
पदार्थधर्मीपेक्षया आकाशवायुपदार्थयोर्बेलीयस्त्वात्, छान्दोग्ये चैकविज्ञानेन
सर्वविज्ञानप्रतिज्ञानादाकाशवय्वो रचेतनयो ब्रह्मकार्यत्वस्यावश्यवाच्यत्वात् ।
तत्र पञ्चानामेव मेलनेऽप्यवयुत्यानुवादेन त्रिवृत्करणोपपत्तिः । त्रिवृतमेवेति
कल्पनायां वाक्यभेदप्रसङ्गः ।
4
149. In this context, some consider that there is
only a threefold mixture because of the statement
of the scripture, 'I shall make each of these three-
fold ? (Ch. u.vi. 3.3 ) and of the sutra " Because of the
I
6
१४८. तानि च तथाभूतानि भूतानि भोगायतनं शरीरं भोग्यं च विषयमन्तरेण
भोगं जर्नायितुमशक्नुवन्ति जीवकर्मप्रयुक्तत्वात्स्थौल्याय पञ्चीकृतानि भवन्ति ।
तत्र च प्रत्येकं पञ्च भूतानि द्विधा विभज्यन्ते । तत्रैकैको भागश्चतुर्धा विभज्यते
तद्भागचतुष्टयं च स्वभागं विहायेतरभूतचतुष्टयार्धभागेषु प्रविशतीति स्वस्यार्ध-
भागेनेते रेषामष्टमभागेन च पञ्चीकरणान्मेलनेऽप्याधिक्यादाकाशादिशब्दप्रयोगः ।
81
148. Those, such elements, being unable to generate
experience without a locus of experience, the body
and the thing experienced, the object; and being
impelled by the ( previous) actions of the soul, com-
bine in a fivefold way and become gross. In this
process, each of the five elements is divided into two
halves. Again one half of each element is divided
into four parts. Each of these quartered halves of
each element combines with a half of every element
other than itself. Thus (the aggregate ) formed by the
fivefold combination of a half of each element with
an eighth of every other element is called by the name
of the predominating element as space and the like.
१४९. अत्र च — त्रिवृतं त्रिवृतमेकैकां करवाणि' इति श्रुतेः त्रिवृत्कुर्वत
उपदेशात् ' इति सूत्राच त्रयाणामेव मेलनप्रतीतेश्च त्रिवृत्करणमेव केचिन्म-
न्यन्ते । ते वियदधिकरणन्यायेनैव निराकृताः । तथा हि तैत्तिरीय के
तस्माद्वा एतस्मादात्मन आकाशस्सम्भूतः । आकाशाद्वायुः' इत्यादिश्रुतेः
छान्दोग्ये त्रयाणां तेजोबनानां सृष्टिश्रवणोऽपि द्वयोरूपसंहारः । तेज:प्राथम्य-
पदार्थधर्मीपेक्षया आकाशवायुपदार्थयोर्बेलीयस्त्वात्, छान्दोग्ये चैकविज्ञानेन
सर्वविज्ञानप्रतिज्ञानादाकाशवय्वो रचेतनयो ब्रह्मकार्यत्वस्यावश्यवाच्यत्वात् ।
तत्र पञ्चानामेव मेलनेऽप्यवयुत्यानुवादेन त्रिवृत्करणोपपत्तिः । त्रिवृतमेवेति
कल्पनायां वाक्यभेदप्रसङ्गः ।
4
149. In this context, some consider that there is
only a threefold mixture because of the statement
of the scripture, 'I shall make each of these three-
fold ? (Ch. u.vi. 3.3 ) and of the sutra " Because of the
I
6