siddhantabindu /106
This page has not been fully proofread.
68
सिद्धान्त बिन्दु
१३१. वियद्व्यापकत्वात्, 'आकाशवत्सर्वगतश्च नित्यः' इति श्रुतेः । वियतो
व्यापकत्वादिति वा. 'ज्यायानाकाशात्' 'महतो महीयान्' इत्यादिश्रुतेः ।
जीवस्यापि सकलदेहव्यापिचैतन्योपलब्ध्या महत्त्वेप्युपाधिधर्माध्यासेन आराग्र
मात्रत्वाभिधानात् 'बुद्धेर्गुणेनात्मगुणेन चैव ह्याराग्रमात्रो ह्यवरोऽपि दृष्टः'
इति श्रुतेः । ब्रह्मणश्च सूक्ष्मत्वाभिप्रायेण अणुत्वव्यपदेशात् । शेषमतिरोहि-
तार्थम् ॥ ५ ॥
131. Because it covers space: Because of the scrip-
tural statement, " It is all covering like space," It
covers space also; or because of the statement, " It is
greater than space", (Ch.u.iii, 14, 3 ) " Greater than the
greatest " (K.u.ii, 20 ). Though the soul also is great
because it is seen to be the consciousness pervading
all bodies, yet by the superimposition of the attribute
of the adjunct, it is spoken of as being as the end of
the needle. The scripture says, — By the quality of
the mind He is seen as being as the end of the needle
though by His own quality He is great' (S.u.v,8),
The infinite is spoken of as small, to convey that it is
subtle. The meaning of the rest is clear.
१३२. ननु ब्रह्मणो जगदुपादानत्वात् उपदानोपादेययोश्चाभेदात् विचित्र -
जगदभिन्नत्वेन ब्रह्मणः दुःखरूपत्वात् न तदभित्रत्वेन जीवस्य परमपुरुषार्थ -
प्राप्तिरित्याशङ्ख्य ब्रह्मणः स्वप्रकाशपरमानन्दरूपत्वात् निखिलजगद्भूमाधिष्ठा-
नत्वेन कारणत्वव्यपदेशात् अध्यस्तेन च समं सम्बन्धाभावात्र तत्रानर्थलेशोऽ-
व्यस्तीत्याह-
न शुल्कं न कृष्णं न रक्तं न पीतं
न कुब्जं न पीनं न हस्वं न दीर्घम् ।
अरूपं तथा ज्योतिराकारकत्वात्
तदेकोवsशिष्टः शिवः केवलोऽहम् ॥ ६ ॥
132. An objection may arise : The Infinite is the
substantial cause of the world; the cause and the
product are not different in substance. And so the
1
सिद्धान्त बिन्दु
१३१. वियद्व्यापकत्वात्, 'आकाशवत्सर्वगतश्च नित्यः' इति श्रुतेः । वियतो
व्यापकत्वादिति वा. 'ज्यायानाकाशात्' 'महतो महीयान्' इत्यादिश्रुतेः ।
जीवस्यापि सकलदेहव्यापिचैतन्योपलब्ध्या महत्त्वेप्युपाधिधर्माध्यासेन आराग्र
मात्रत्वाभिधानात् 'बुद्धेर्गुणेनात्मगुणेन चैव ह्याराग्रमात्रो ह्यवरोऽपि दृष्टः'
इति श्रुतेः । ब्रह्मणश्च सूक्ष्मत्वाभिप्रायेण अणुत्वव्यपदेशात् । शेषमतिरोहि-
तार्थम् ॥ ५ ॥
131. Because it covers space: Because of the scrip-
tural statement, " It is all covering like space," It
covers space also; or because of the statement, " It is
greater than space", (Ch.u.iii, 14, 3 ) " Greater than the
greatest " (K.u.ii, 20 ). Though the soul also is great
because it is seen to be the consciousness pervading
all bodies, yet by the superimposition of the attribute
of the adjunct, it is spoken of as being as the end of
the needle. The scripture says, — By the quality of
the mind He is seen as being as the end of the needle
though by His own quality He is great' (S.u.v,8),
The infinite is spoken of as small, to convey that it is
subtle. The meaning of the rest is clear.
१३२. ननु ब्रह्मणो जगदुपादानत्वात् उपदानोपादेययोश्चाभेदात् विचित्र -
जगदभिन्नत्वेन ब्रह्मणः दुःखरूपत्वात् न तदभित्रत्वेन जीवस्य परमपुरुषार्थ -
प्राप्तिरित्याशङ्ख्य ब्रह्मणः स्वप्रकाशपरमानन्दरूपत्वात् निखिलजगद्भूमाधिष्ठा-
नत्वेन कारणत्वव्यपदेशात् अध्यस्तेन च समं सम्बन्धाभावात्र तत्रानर्थलेशोऽ-
व्यस्तीत्याह-
न शुल्कं न कृष्णं न रक्तं न पीतं
न कुब्जं न पीनं न हस्वं न दीर्घम् ।
अरूपं तथा ज्योतिराकारकत्वात्
तदेकोवsशिष्टः शिवः केवलोऽहम् ॥ ६ ॥
132. An objection may arise : The Infinite is the
substantial cause of the world; the cause and the
product are not different in substance. And so the
1