शुकसप्ततिः /27
This page has not been fully proofread.
स्म।ततो ऽसौ तेनैव छन्देन गन्तुं प्रावर्तत । इत्थं कूलंकषाकूले निवसन्भरद्वाजः पक्षी भेकाक्रान्तशिरोदेशं
सर्पमालोक्याहासीत् । पक्षिहासमभिवीक्ष्य दर्वीकरो गिरं किरति स्म । भरद्वाज कस्मादहसि त्वया ।
ततः सो ऽप्यवदत् । विपरीतनिरीक्षणेन मम हास्याविभवः समजायत । तत्किंनाम वैपरीत्यमित्युक्ते
पक्षी विचिक्षेप वाचम् । भवतां कुण्डलिनामाहारभूता भेकाः । स चेद्भवमर्धानमारुह्योपविशति तदा
हास्यसमुन्मिषदास्यं बोभवीति । ततः सर्प उवाच ।
किं हससि भरद्वाज सर्पी दर्दुरवाहनः ।
कालच्छन्देन वर्तेत घृतान्धो ब्राह्मणो यथा ॥
341
ततो भरद्वाजो बिभरांबभूव भारतीम् । घृतान्धाग्रजनुरुदन्तमुदीरयतां भवानिति निशम्य पतगोक्तां
वाचं व्यञ्जयत् । ब्रह्मपुरनाम्न्यग्रहारे क्षेमंकरी ब्राह्मणः । तस्य भायी अतिचलाचला । स तु परिलसदस-
मकुसुमशरासारप्रहारव्यथापरिनिष्ठितधैर्यः सर्वस्वसंसारसारभूतपञ्चबाणोपासनसामस्त्योपदेशिककटा- 10
अध्वा जरा मनुष्याणामनध्वा वाजिनां जरा ।
असंगमो जरा स्त्रीणामश्वानां मैथुनं जरा ॥
5
ऽसितबहिरबहिरवस्तु-
वनिनीषति म
चलच्याभिव्यक्तानन्द समुदयपरिमृदिताशेषक्लेशस्थिरीकृतहृदयाचिदुदयोल्लासो
वस्तुविन्यस्तान्तरकलनाकलपञ्चमप्रपञ्चविपञ्चितविपञ्चीपरिवादिनीध्याननिमीलितनयनो
दिनानि । स तु तस्याः पतिः न तस्यै सुरतं वितरति । अद्यामावास्या व्यतीपातो वैधृताः पौर्णमासी
दशम्येकादश्यष्टमी युगादिर्मन्वादिः संक्रान्तिचतुर्दशी इत्यादिपर्वविशेषसञ्जनेन मासस्य मध्ये संभोगे
विशेषतः प्रसङ्गो न जाघटीति । इत्यं तस्या मन्मथोपभोगवासना न कदाप्यापूर्यते । इति सति कदाचन 15
तया स्वचेतसा व्यवचिन्तितम् । संसारे विषयोपभोगसारे समुत्पन्नया मया न कदाचिदपि विषया-
नुशीलनमुखमास्वादितम् । मदीयं यौवनमनुपभुक्तामन्द विषयरसास्वादं वृथैव प्रतिदिनं गच्छति । तदनु
वेगितगत्या वार्द्धक्यमुदेष्यति ।
ऊचुश्च ।
20
इत्यभिधाय सा व्यभिचाराचरणाय प्रववृते । ततः कियतानेहसा स तत्पतिब्राह्मणोऽप्यासीत् । परं
मौनमवलम्बनेन तिष्ठति । नाङ्गीकर्तु प्रभवति पुंसा यत्किमपि कार्य तत्सरसाभिसरणनिरसनव्यव-
सिततयानुसरणीयं मनसः कलनयावधी रितविधिनिबाधं फलोदयवासनाव्याहतसमर्थनप्रसर परिचय-
क्रोडीकृत्य यदुपक्रम्यते तत्सिद्धिसमुदायमासादयति । अत एवायमग्रजनुरपत्रपिष्णरपि तूष्णीमलंक-
रिष्णुर्जिष्णुश्चित्तंभ्राजिष्णुः सुखमनुभूष्णुर्विष्णुर नेहोऽतिक्रमं निर्मित्सति । तथा सति सा तं नितरा- 25
मवजानीते न च परिवेषयत्यस्य उचिताभ्यवहरणायान्नोदने । अन्नप्राणोदकमपि नासावासादयति ।
इत्यमस्थिशेषो ऽवास्थात् । तदनु विमर्शसुखतामामर्शको नामातः परो विधेयांशः । यदि संहननं
समर्थनाघटनमभविष्यत्तदान द्वावप्येतावशिक्षिष्यं प्रतिदिनमित्यं चिन्तासंतानमातन्वानो जागर्ति ।
तस्या व्यभिचारिण्या मायावतीपरिनिष्ठितो भक्तिविशेषः । तदुपासनसमये पूर्वमेव देवीनन्दनदिने
समागत्य देवायाः पाश्चात्यप्रदेशे प्रविश्यादर्शितशरीर एवावतस्थौ । ततः सा तामारिराधयिषुर्मङ्गला - 30
रात्रिकादिसमग्रसामग्रीपरिग्रहा मायावत्या गन्धपूजारात्रिदीपायुपचारषोडशकं विधाय पुरस्ता-
द्ध्याननिमीलितनयना क्षणमतिष्ठत् । तदा पञ्चाङ्गागावस्थितो ऽसौ व्याहृतवान् । भक्तजनाग्रगण्ये त्वयि
भक्तिविशेषादरमालच्याहं त्वां प्रति प्रसन्ना जातास्मि । तद्भवती मनःसमीहितं वरं वृणोतु । तदा
तदाकर्ण्य दण्डवत्प्रणिपातितयास्तावि । मातर्मदीया स्वामिनी अलकपुराधिनायिका सेवकलोकानां
संकोचनराहित्याकाङ्क्षाविकासावकाशं वितरणसामर्थ्येन परिपूरयसि । हृषीकानां रसानां किल आत्मज- 35
नेषु नोपेक्षा मनीषया दशामुल्लासयसि । इत्यस्तौषीत् । तदनु मनीषितमवादीत् । यदि प्रसन्नासि इदानीं
मदीयो भती यथा न चक्षुभ्यं स्वविषयं परिचिनोति तथा प्रकारमाचरतात् । ततो देवतयावादि ।
Abh. d. I. Cl. d. k. Ak. d. Wiss. XXI. Bd. II. Abth.
45
सर्पमालोक्याहासीत् । पक्षिहासमभिवीक्ष्य दर्वीकरो गिरं किरति स्म । भरद्वाज कस्मादहसि त्वया ।
ततः सो ऽप्यवदत् । विपरीतनिरीक्षणेन मम हास्याविभवः समजायत । तत्किंनाम वैपरीत्यमित्युक्ते
पक्षी विचिक्षेप वाचम् । भवतां कुण्डलिनामाहारभूता भेकाः । स चेद्भवमर्धानमारुह्योपविशति तदा
हास्यसमुन्मिषदास्यं बोभवीति । ततः सर्प उवाच ।
किं हससि भरद्वाज सर्पी दर्दुरवाहनः ।
कालच्छन्देन वर्तेत घृतान्धो ब्राह्मणो यथा ॥
341
ततो भरद्वाजो बिभरांबभूव भारतीम् । घृतान्धाग्रजनुरुदन्तमुदीरयतां भवानिति निशम्य पतगोक्तां
वाचं व्यञ्जयत् । ब्रह्मपुरनाम्न्यग्रहारे क्षेमंकरी ब्राह्मणः । तस्य भायी अतिचलाचला । स तु परिलसदस-
मकुसुमशरासारप्रहारव्यथापरिनिष्ठितधैर्यः सर्वस्वसंसारसारभूतपञ्चबाणोपासनसामस्त्योपदेशिककटा- 10
अध्वा जरा मनुष्याणामनध्वा वाजिनां जरा ।
असंगमो जरा स्त्रीणामश्वानां मैथुनं जरा ॥
5
ऽसितबहिरबहिरवस्तु-
वनिनीषति म
चलच्याभिव्यक्तानन्द समुदयपरिमृदिताशेषक्लेशस्थिरीकृतहृदयाचिदुदयोल्लासो
वस्तुविन्यस्तान्तरकलनाकलपञ्चमप्रपञ्चविपञ्चितविपञ्चीपरिवादिनीध्याननिमीलितनयनो
दिनानि । स तु तस्याः पतिः न तस्यै सुरतं वितरति । अद्यामावास्या व्यतीपातो वैधृताः पौर्णमासी
दशम्येकादश्यष्टमी युगादिर्मन्वादिः संक्रान्तिचतुर्दशी इत्यादिपर्वविशेषसञ्जनेन मासस्य मध्ये संभोगे
विशेषतः प्रसङ्गो न जाघटीति । इत्यं तस्या मन्मथोपभोगवासना न कदाप्यापूर्यते । इति सति कदाचन 15
तया स्वचेतसा व्यवचिन्तितम् । संसारे विषयोपभोगसारे समुत्पन्नया मया न कदाचिदपि विषया-
नुशीलनमुखमास्वादितम् । मदीयं यौवनमनुपभुक्तामन्द विषयरसास्वादं वृथैव प्रतिदिनं गच्छति । तदनु
वेगितगत्या वार्द्धक्यमुदेष्यति ।
ऊचुश्च ।
20
इत्यभिधाय सा व्यभिचाराचरणाय प्रववृते । ततः कियतानेहसा स तत्पतिब्राह्मणोऽप्यासीत् । परं
मौनमवलम्बनेन तिष्ठति । नाङ्गीकर्तु प्रभवति पुंसा यत्किमपि कार्य तत्सरसाभिसरणनिरसनव्यव-
सिततयानुसरणीयं मनसः कलनयावधी रितविधिनिबाधं फलोदयवासनाव्याहतसमर्थनप्रसर परिचय-
क्रोडीकृत्य यदुपक्रम्यते तत्सिद्धिसमुदायमासादयति । अत एवायमग्रजनुरपत्रपिष्णरपि तूष्णीमलंक-
रिष्णुर्जिष्णुश्चित्तंभ्राजिष्णुः सुखमनुभूष्णुर्विष्णुर नेहोऽतिक्रमं निर्मित्सति । तथा सति सा तं नितरा- 25
मवजानीते न च परिवेषयत्यस्य उचिताभ्यवहरणायान्नोदने । अन्नप्राणोदकमपि नासावासादयति ।
इत्यमस्थिशेषो ऽवास्थात् । तदनु विमर्शसुखतामामर्शको नामातः परो विधेयांशः । यदि संहननं
समर्थनाघटनमभविष्यत्तदान द्वावप्येतावशिक्षिष्यं प्रतिदिनमित्यं चिन्तासंतानमातन्वानो जागर्ति ।
तस्या व्यभिचारिण्या मायावतीपरिनिष्ठितो भक्तिविशेषः । तदुपासनसमये पूर्वमेव देवीनन्दनदिने
समागत्य देवायाः पाश्चात्यप्रदेशे प्रविश्यादर्शितशरीर एवावतस्थौ । ततः सा तामारिराधयिषुर्मङ्गला - 30
रात्रिकादिसमग्रसामग्रीपरिग्रहा मायावत्या गन्धपूजारात्रिदीपायुपचारषोडशकं विधाय पुरस्ता-
द्ध्याननिमीलितनयना क्षणमतिष्ठत् । तदा पञ्चाङ्गागावस्थितो ऽसौ व्याहृतवान् । भक्तजनाग्रगण्ये त्वयि
भक्तिविशेषादरमालच्याहं त्वां प्रति प्रसन्ना जातास्मि । तद्भवती मनःसमीहितं वरं वृणोतु । तदा
तदाकर्ण्य दण्डवत्प्रणिपातितयास्तावि । मातर्मदीया स्वामिनी अलकपुराधिनायिका सेवकलोकानां
संकोचनराहित्याकाङ्क्षाविकासावकाशं वितरणसामर्थ्येन परिपूरयसि । हृषीकानां रसानां किल आत्मज- 35
नेषु नोपेक्षा मनीषया दशामुल्लासयसि । इत्यस्तौषीत् । तदनु मनीषितमवादीत् । यदि प्रसन्नासि इदानीं
मदीयो भती यथा न चक्षुभ्यं स्वविषयं परिचिनोति तथा प्रकारमाचरतात् । ततो देवतयावादि ।
Abh. d. I. Cl. d. k. Ak. d. Wiss. XXI. Bd. II. Abth.
45