2023-04-09 14:29:23 by ambuda-bot
This page has not been fully proofread.
प्रथमप्रताने प्रथमः स्तबक:
स्याच्चतुष्पञ्चषड्ह्रस्वं प्रान्ते विषमपादयोः ।
चतुर्हस्वाक्षरं पदं दशरथादिकं पञ्चह्रस्वाक्षरं पदं कमलवनादिकं
षड्दुस्वाक्षरं पदं समवसरणादिकं प्रथमतृतीयपादयोः प्रान्ते चतुस्त्रिद्विवर्णेभ्यः
प्रायः सर्वगुरुभ्यो निश्चितान्तगुरुभ्यो वा परतः प्रयोज्यम् । यथा – पृथ्वीनाथो
दशरथः, अथवा तदा नृपो दशरथः, विस्मेरं कमलवनं रम्यं समवसरणम् ।
शेषं विशेषणैः पूर्णम्-
शेषं काव्यं विशेषणैः पूर्णं क्रियते ।
तूर्णं काव्यप्रदं पदम् ॥ १० ॥
इत्युक्तप्रकारेण प्रयुज्यमानं पदं शीघ्रं काव्यप्रदं भवति । अनुष्टुभि प्रायः
पथ्यावक्त्रेणाभ्यासः क्रियते ।
अनुष्टुभि सनौ नाथात् तुर्यात्स्यायोक्षराद्वक्त्रम् ।
पथ्यावक्त्रं भवेत् तुर्याद्वर्णाज्जे युग्मपादयोः ॥ ११ ॥
ऊजे
तुर्यान्नयभरमसैर्नविपुलावयः
I
आस्वोजे प्रायस्तुर्यो गुर्युजि षड्भ्यो लघुर्ध्रुवः ॥ १२ ॥
वर्णमात्राभिधं द्वेधा छन्दः पद्यं चतुष्पदी ।
मयौ रसौ तजौ भ्रौ स्युरष्टौ वर्णगणास्त्रिकाः ॥ १३ ॥
मस्त्रिगुरुर्यो मुखलो मध्यलघू रस्तथान्त्यगुरुभाक्ल: ।
तोऽन्तलघुर्जो मध्यगुरादिगुरुर्भश्च नस्त्रिलघुः ॥ १४ ॥
द्वित्रिचतुष्पञ्चषट्कलाः ।
स्युर्भेदैद्वित्रिपञ्चाष्टत्रयोदशैः ॥ १५ ॥
नाम्ना दतचपषा
मात्रागणाः
पूर्व सर्वगुरोः
अग्र्यं
तूपरिवद्भ्यो
१. त्रिवर्णका इत्यर्थः ।
पादाल्लघुराडागुरोरषः ।
लघुराद्यगुरोरषः ॥ १६॥
आदौ स्युर्गुरवो यावत् पादः सर्वलघुर्भवेत् ।
प्रस्तारः कथितो वर्णछन्दसामिति कोविदः ॥ १७ ॥
स्याच्चतुष्पञ्चषड्ह्रस्वं प्रान्ते विषमपादयोः ।
चतुर्हस्वाक्षरं पदं दशरथादिकं पञ्चह्रस्वाक्षरं पदं कमलवनादिकं
षड्दुस्वाक्षरं पदं समवसरणादिकं प्रथमतृतीयपादयोः प्रान्ते चतुस्त्रिद्विवर्णेभ्यः
प्रायः सर्वगुरुभ्यो निश्चितान्तगुरुभ्यो वा परतः प्रयोज्यम् । यथा – पृथ्वीनाथो
दशरथः, अथवा तदा नृपो दशरथः, विस्मेरं कमलवनं रम्यं समवसरणम् ।
शेषं विशेषणैः पूर्णम्-
शेषं काव्यं विशेषणैः पूर्णं क्रियते ।
तूर्णं काव्यप्रदं पदम् ॥ १० ॥
इत्युक्तप्रकारेण प्रयुज्यमानं पदं शीघ्रं काव्यप्रदं भवति । अनुष्टुभि प्रायः
पथ्यावक्त्रेणाभ्यासः क्रियते ।
अनुष्टुभि सनौ नाथात् तुर्यात्स्यायोक्षराद्वक्त्रम् ।
पथ्यावक्त्रं भवेत् तुर्याद्वर्णाज्जे युग्मपादयोः ॥ ११ ॥
ऊजे
तुर्यान्नयभरमसैर्नविपुलावयः
I
आस्वोजे प्रायस्तुर्यो गुर्युजि षड्भ्यो लघुर्ध्रुवः ॥ १२ ॥
वर्णमात्राभिधं द्वेधा छन्दः पद्यं चतुष्पदी ।
मयौ रसौ तजौ भ्रौ स्युरष्टौ वर्णगणास्त्रिकाः ॥ १३ ॥
मस्त्रिगुरुर्यो मुखलो मध्यलघू रस्तथान्त्यगुरुभाक्ल: ।
तोऽन्तलघुर्जो मध्यगुरादिगुरुर्भश्च नस्त्रिलघुः ॥ १४ ॥
द्वित्रिचतुष्पञ्चषट्कलाः ।
स्युर्भेदैद्वित्रिपञ्चाष्टत्रयोदशैः ॥ १५ ॥
नाम्ना दतचपषा
मात्रागणाः
पूर्व सर्वगुरोः
अग्र्यं
तूपरिवद्भ्यो
१. त्रिवर्णका इत्यर्थः ।
पादाल्लघुराडागुरोरषः ।
लघुराद्यगुरोरषः ॥ १६॥
आदौ स्युर्गुरवो यावत् पादः सर्वलघुर्भवेत् ।
प्रस्तारः कथितो वर्णछन्दसामिति कोविदः ॥ १७ ॥