2023-04-09 14:29:51 by ambuda-bot
This page has not been fully proofread.
काव्यकल्पलतावृत्ति
एतैः काव्यद्वयपदार्थैरन्यैरपि पूर्वोक्तसन्धाहकृत्यादिकाव्यचतुष्टयोक्ता
अन्येऽपि गुणा दोषाच नपुंसका नपुंसकैः पुल्लिङ्गाः पुल्लिङ्गः,
स्त्रील्लिङ्गाः, यथौचित्यं भेद्यादिरूपकचतुष्टयविधिना योज्याः । भेद्यं यथा ।
कोपपावकपर्जन्यः ।
स्त्रोलिङ्गः
तोष्यं यथा – विवेकाम्भोजभास्करः ।
-
आधारो यथा । गुणरत्नपयोराशिः । आधेयं यथा – गुणाम्बरनिशाकरः ।
नपुंसकलिङ्ग पुल्लिङ्गशब्दा: शौर्यशमादय: स्त्रीलिङ्गा रोप्या भवन्ति ।
यथा— शौर्यंलक्ष्मीलताभेद्यः शमश्रीकौमुदीविधुः । महःशोभाञ्जिनीसूर्यो दान-
स्थितिसुधाम्बुधिः । स्त्रीलिङ्गशब्दाः सन्धाहकृतिप्रभृतयः पुरःस्थितैः प्रपञ्च-
विस्तारप्रसरप्रायशब्दैनँपुंसकलिङ्गा रोप्यार्हा भवन्ति । यथा-
सन्धाविस्तारपाथोधिविधुरेष क्षमापतिः ।
विद्याप्रसरवृक्षाब्द: प्रज्ञोत्कर्षनभो रविः ॥ ६७ ॥
एतच्चतुर्विधानामपि द्विपक्तिरूपकं भवति ।
प्रथमं भेद्यं द्विपङ्क्तिरूपकम् यथा -
प्रतिज्ञावाहिनीपूरपरिप्लुतरिपुद्रुमः ।
इदमपि रूपकं वैपरीत्येन यथा -
द्वेषिवृक्षपरिप्लाविप्रतिज्ञावाहिनीरयः ॥ ६८ ॥
प्रतिज्ञाचन्द्रिकापुरम्लानवैरिमुखाम्बुजः ।
द्वेषिवक्ताम्बुजद्रोहिप्रतिज्ञाचन्द्रिकारयः ॥ ६६ ॥
शौयंदावानलप्लुष्टद्वेषिकीतिलतादवः ।
द्वेषिकीर्तिलताद्रोहिशौर्य दावहुताशनः ॥ ७० ॥
धैयंसूर्यपरिम्लानवैरिकैरवकाननः ।
वैरिकैरवकान्तारग्लानिकृद्धैर्यंभास्करः ॥ ७१ ॥
शमस्रोतस्विनीपूरशान्तक्रोधहुताशनः ।
क्रोधदावानलच्छेदिश्रमस्रोतस्विनीरयः ॥ ७२ ॥
कलाकादम्बिनीशास्तद्विषतेजोहताशनः ।
द्विषत्तेजोदवच्छेदिकलाकादम्बिनीभरः ॥ ७३ ॥
विद्यास्रोतस्विनीवाहमिन्नवादिमहोरुहः ।
बादिभूरुहविद्रोहिविद्याकूलङ्कषारयः ॥ ७४ ॥
YST
1
एतैः काव्यद्वयपदार्थैरन्यैरपि पूर्वोक्तसन्धाहकृत्यादिकाव्यचतुष्टयोक्ता
अन्येऽपि गुणा दोषाच नपुंसका नपुंसकैः पुल्लिङ्गाः पुल्लिङ्गः,
स्त्रील्लिङ्गाः, यथौचित्यं भेद्यादिरूपकचतुष्टयविधिना योज्याः । भेद्यं यथा ।
कोपपावकपर्जन्यः ।
स्त्रोलिङ्गः
तोष्यं यथा – विवेकाम्भोजभास्करः ।
-
आधारो यथा । गुणरत्नपयोराशिः । आधेयं यथा – गुणाम्बरनिशाकरः ।
नपुंसकलिङ्ग पुल्लिङ्गशब्दा: शौर्यशमादय: स्त्रीलिङ्गा रोप्या भवन्ति ।
यथा— शौर्यंलक्ष्मीलताभेद्यः शमश्रीकौमुदीविधुः । महःशोभाञ्जिनीसूर्यो दान-
स्थितिसुधाम्बुधिः । स्त्रीलिङ्गशब्दाः सन्धाहकृतिप्रभृतयः पुरःस्थितैः प्रपञ्च-
विस्तारप्रसरप्रायशब्दैनँपुंसकलिङ्गा रोप्यार्हा भवन्ति । यथा-
सन्धाविस्तारपाथोधिविधुरेष क्षमापतिः ।
विद्याप्रसरवृक्षाब्द: प्रज्ञोत्कर्षनभो रविः ॥ ६७ ॥
एतच्चतुर्विधानामपि द्विपक्तिरूपकं भवति ।
प्रथमं भेद्यं द्विपङ्क्तिरूपकम् यथा -
प्रतिज्ञावाहिनीपूरपरिप्लुतरिपुद्रुमः ।
इदमपि रूपकं वैपरीत्येन यथा -
द्वेषिवृक्षपरिप्लाविप्रतिज्ञावाहिनीरयः ॥ ६८ ॥
प्रतिज्ञाचन्द्रिकापुरम्लानवैरिमुखाम्बुजः ।
द्वेषिवक्ताम्बुजद्रोहिप्रतिज्ञाचन्द्रिकारयः ॥ ६६ ॥
शौयंदावानलप्लुष्टद्वेषिकीतिलतादवः ।
द्वेषिकीर्तिलताद्रोहिशौर्य दावहुताशनः ॥ ७० ॥
धैयंसूर्यपरिम्लानवैरिकैरवकाननः ।
वैरिकैरवकान्तारग्लानिकृद्धैर्यंभास्करः ॥ ७१ ॥
शमस्रोतस्विनीपूरशान्तक्रोधहुताशनः ।
क्रोधदावानलच्छेदिश्रमस्रोतस्विनीरयः ॥ ७२ ॥
कलाकादम्बिनीशास्तद्विषतेजोहताशनः ।
द्विषत्तेजोदवच्छेदिकलाकादम्बिनीभरः ॥ ७३ ॥
विद्यास्रोतस्विनीवाहमिन्नवादिमहोरुहः ।
बादिभूरुहविद्रोहिविद्याकूलङ्कषारयः ॥ ७४ ॥
YST
1