2023-04-09 14:29:51 by ambuda-bot
This page has not been fully proofread.
काव्यकल्पलतावृत्तिः
-
द्रुमपर्वतमृगसिंहादीनां वनम् । यथा - गुणद्रुमवनं नृपः । मानपर्वतकानन-
मित्यादि । रत्नवंशनदोसिंहदुमादीनां गिरिः । यथा -
गुणमाणिक्यरोहणः, कीर्तिगङ्गाहिमाचलः । आदिशब्दाद् गङ्गादेवदारु-
कस्तूरिकाहिमचमरो मुख्यानां हिमाद्रिः, गजानां नर्मदाया विन्ध्यः, चन्दनदक्षिणा-
निलानां मलयाद्रिः, मुक्तानां ताम्रपर्णी, रत्नानां रोहणाद्रि देवकल्पद्रुममन्दार-
पारिजात कहरिचन्दनसन्तानकनन्दवनचिन्तामणिकामधेन्वैरावणस्वर्णतारादीनां
मेरुपर्वतः, अलकामानसशिवगौरोमुख्यानां कैलास: आधार: । किञ्जलकभृङ्गयोः
पद्मन्, पिकभृङ्गयोः सहकारः कुसुमपल्लवशाखाफलच्छायापक्षिलतादीनां द्रुमः,
देव कल्पद्रुममन्दारपारिजात कहरिचन्दन सन्तानकादीनां स्वर्गः, शेषकूर्मपन्नग-
विषसुधाकुण्डदानव हाटकेश्वरपातालगङ्गातमःप्रभृतीनां पातालम्, कलशपताका-
दण्डदेवादोनां चैत्यम्, वेदवाणीहंसादोनां ब्रह्मा, गरुणलक्ष्मीपाञ्चजन्य कौस्तुभा-
दीनां विष्णुः, गोरीगङ्गाचन्द्रिका सुधादीनां महेश्वरः, प्रतापद्युतिमुख्यानां रविः,
कलाचन्द्रिकासुधादीनां चन्द्रः ।
अमुना प्रकारेण स्वस्वगुणैः सर्वपदार्था आधारा भवन्ति ।
रामाद्याः केवल: क्वचित् ॥ १० ॥
रामप्रमुखाः स्वगुणं: केवलंययप्रमुखैराधारा: रूपकं भवति । यथा-
न्याये रामः । सन्धायां चाणक्यः । अहङ्कारे रावणः, दुर्योधनश्च । शर्ये राम-
सिंहो । साहसे विक्रमादित्यजीमूतवाहनौ । महसि मार्तण्ड: । धीरत्वे रामः ।
शक्तो कार्तिकेयः । श्रियां विष्णुः । विद्यायां भारतीबृहस्पतिशुक्राः । दाने कर्ण-
शिबिबलि कल्पद्रुम कामधेनुचिन्तामणयः । शरणे शिबिवज्रायुधजीमूतवाहनाः ।
बाण्यां वाल्मोकिः । शमे रामः । कलासु चन्द्रः । माने युधिष्ठिरहरिश्चन्द्रौ ।
ओचित्ये गुरुः । भक्तौ लक्ष्मण । स्थैर्ये मेरुः । विवेके बृहस्पतिः । कीर्ती रामः ।
विनये लक्ष्मण: । प्रज्ञायां गुरु: । प्रतिष्ठायामिन्द्रः । दयायां युधिष्ठिरः,
जिनेन्द्रश्च । आज्ञायां लङ्केश्वरः । लावण्ये समुद्र । सौहार्दे सुग्रीवः । गाम्भीयें
समुद्रः । सौभाग्ये कामः । शोभायामिन्द्रः । उद्यमे रामः । गतौ हंसगजवृषभाः ।
स्वरे पिकवीणाहंसकेकिमधुकराः । रूपे कामनलकूब राश्विनेयकुमारपुरूरवो-
नकुला: । शमे मुनिः । ब्रह्मव्रते गाङ्गेयस्कन्दशुकहनुमन्नारदाः । ज्योतिषे वराह-
मिहिरसहदेवौ । गणिते श्रोधराचार्यः । नाट्यवेदे भरताचार्य: । गोते तुम्बुरुकिन्न-
राप्सरसः । नृत्ये हरः । वाद्ये नन्दो । कवितायां वाल्मीकिव्यासकालिदासाद्याः ।
बैद्यके धन्वन्तरिः । विषनिग्रहे पोहुलिः । दोषनिग्रहे हनुमान् । लक्षणे पाणिनिः ।
""
-
द्रुमपर्वतमृगसिंहादीनां वनम् । यथा - गुणद्रुमवनं नृपः । मानपर्वतकानन-
मित्यादि । रत्नवंशनदोसिंहदुमादीनां गिरिः । यथा -
गुणमाणिक्यरोहणः, कीर्तिगङ्गाहिमाचलः । आदिशब्दाद् गङ्गादेवदारु-
कस्तूरिकाहिमचमरो मुख्यानां हिमाद्रिः, गजानां नर्मदाया विन्ध्यः, चन्दनदक्षिणा-
निलानां मलयाद्रिः, मुक्तानां ताम्रपर्णी, रत्नानां रोहणाद्रि देवकल्पद्रुममन्दार-
पारिजात कहरिचन्दनसन्तानकनन्दवनचिन्तामणिकामधेन्वैरावणस्वर्णतारादीनां
मेरुपर्वतः, अलकामानसशिवगौरोमुख्यानां कैलास: आधार: । किञ्जलकभृङ्गयोः
पद्मन्, पिकभृङ्गयोः सहकारः कुसुमपल्लवशाखाफलच्छायापक्षिलतादीनां द्रुमः,
देव कल्पद्रुममन्दारपारिजात कहरिचन्दन सन्तानकादीनां स्वर्गः, शेषकूर्मपन्नग-
विषसुधाकुण्डदानव हाटकेश्वरपातालगङ्गातमःप्रभृतीनां पातालम्, कलशपताका-
दण्डदेवादोनां चैत्यम्, वेदवाणीहंसादोनां ब्रह्मा, गरुणलक्ष्मीपाञ्चजन्य कौस्तुभा-
दीनां विष्णुः, गोरीगङ्गाचन्द्रिका सुधादीनां महेश्वरः, प्रतापद्युतिमुख्यानां रविः,
कलाचन्द्रिकासुधादीनां चन्द्रः ।
अमुना प्रकारेण स्वस्वगुणैः सर्वपदार्था आधारा भवन्ति ।
रामाद्याः केवल: क्वचित् ॥ १० ॥
रामप्रमुखाः स्वगुणं: केवलंययप्रमुखैराधारा: रूपकं भवति । यथा-
न्याये रामः । सन्धायां चाणक्यः । अहङ्कारे रावणः, दुर्योधनश्च । शर्ये राम-
सिंहो । साहसे विक्रमादित्यजीमूतवाहनौ । महसि मार्तण्ड: । धीरत्वे रामः ।
शक्तो कार्तिकेयः । श्रियां विष्णुः । विद्यायां भारतीबृहस्पतिशुक्राः । दाने कर्ण-
शिबिबलि कल्पद्रुम कामधेनुचिन्तामणयः । शरणे शिबिवज्रायुधजीमूतवाहनाः ।
बाण्यां वाल्मोकिः । शमे रामः । कलासु चन्द्रः । माने युधिष्ठिरहरिश्चन्द्रौ ।
ओचित्ये गुरुः । भक्तौ लक्ष्मण । स्थैर्ये मेरुः । विवेके बृहस्पतिः । कीर्ती रामः ।
विनये लक्ष्मण: । प्रज्ञायां गुरु: । प्रतिष्ठायामिन्द्रः । दयायां युधिष्ठिरः,
जिनेन्द्रश्च । आज्ञायां लङ्केश्वरः । लावण्ये समुद्र । सौहार्दे सुग्रीवः । गाम्भीयें
समुद्रः । सौभाग्ये कामः । शोभायामिन्द्रः । उद्यमे रामः । गतौ हंसगजवृषभाः ।
स्वरे पिकवीणाहंसकेकिमधुकराः । रूपे कामनलकूब राश्विनेयकुमारपुरूरवो-
नकुला: । शमे मुनिः । ब्रह्मव्रते गाङ्गेयस्कन्दशुकहनुमन्नारदाः । ज्योतिषे वराह-
मिहिरसहदेवौ । गणिते श्रोधराचार्यः । नाट्यवेदे भरताचार्य: । गोते तुम्बुरुकिन्न-
राप्सरसः । नृत्ये हरः । वाद्ये नन्दो । कवितायां वाल्मीकिव्यासकालिदासाद्याः ।
बैद्यके धन्वन्तरिः । विषनिग्रहे पोहुलिः । दोषनिग्रहे हनुमान् । लक्षणे पाणिनिः ।
""