2023-04-09 14:29:50 by ambuda-bot
This page has not been fully proofread.
चतुर्थप्रताने प्रथम स्तंबकः
तपिंजलानि, आदिशब्दाद्रवे: राहुः मेघागमहेमन्तकालदिनात्ययाः, चन्द्रस्य राहु-
श्यामपक्षप्रतिपत्प्रभातर विदिनमेघाः, प्रदीपस्य वात्यासर्पदर्शनस्नेहत्रुटिदशाक्षय-
फूत्कृतिम रुद्वस्त्रालानिलाः, नदीप्रवाहस्य ग्रीष्मातपः महिषासुरस्य चण्डी,
गजासुरत्रिपुरान्धककामदक्षाऽध्वरादीनां
मधुदैत्यचाणूरपूतनाकैटभ-
शिवः,
कंसकेशिमुरराहुहिरण्यकशिपुबाणकालियाहिनरकबलिशिशुपालसाल्वगरुडादीनां
विष्णुः, प्रलम्बासुरयमुनाजलादीनां बलदेवः, मृगस्य सिंहव्याघ्री, मत्स्यमकरा-
दीनां कैवर्तः, वातापिनोऽगस्तिः रात्रेः प्रभातम्, घूकतारेन्दुदीपौषधीचीर-
कुमुदचकोरावश्यायजलादीनां रविः, कमलचक्रवाकतमसां चन्द्रः, तुलस्य
पवनः, धर्मस्य व्यञ्जनं वायुः, वायुदुग्धदीपमण्डूकादीनां सर्पः, विन्ध्यस्यागस्त्यः,
पद्मस्य हिमवर्षागजा:, हंसानां मेघः, आतपस्य जलदः, अन्धकारस्य रविः,
रवेः राहु:, राहोर्विष्णुः, पङ्कस्यातपः, जलस्य वातः, वातस्य सर्पः, सर्पस्य
गरुडस्य विष्णुः, बल्ल्या गजः, गजस्य सिंहः, सिंहस्य शरभः, शरभस्य
गरुडः,
जलदो हन्ता ।
तोष्यं यथा-
वनपद्माविषचक्राङ्गचक्रचातकषट्पदाः ।
पिक के किमुखास्तोष्या रूपके भिन्नरूपकैः ॥ ९ ॥
वनानां मेघवसन्तागमकुल्यौषधीशशक्रारामिकाः, पद्मस्यादित्यशरद्वसन्ताः,
समुद्रस्य चन्द्रग्रीष्मौ, हंसादीनां शरदागमः, चक्रवाकादीनां रविः, चातकानां
मेघः, षट्पदानां पद्म, कोकिलानां वसन्तः, मयूराणां मेघाः, मुखशब्दात् चकोरजन-
नेत्रचन्द्रकान्तानां चन्द्रः, घूकताराचौरकुलटौषधिरक्षसां तमस्विनी, सूर्यकान्त-
दिनकमलिनीनां रविः ।
आधाररूपकम्, यथा-
स्वगुणैर्भूनभोऽम्भोषिनवीषननगादयः ।
रूपकस्तैः स्युराधारः -
वनपर्वतादीनां भूराधारः । यथा गुणकाननभूर्नृपः । तारारविचन्द्रादीनां
नभः । यथा गुणतारानभोदेश: । लक्ष्मीरत्न सुधाफेन विष्णुमत्स्यकल्ल्लो विद्रुम-
मुक्तामकरादीनां समुद्रः । यथा -
सद्गुणश्रीमहोदधिः, गुणरत्नाम्बुधिर्नृप इत्यादि । कमलहंसचक्रवाकादीनां
नदी । यथा - गुणाम्भोजमरुत्कुल्या यशो हंससरोवरम् । इत्यादि ।
१. भिन्नरूपकैरिति समुचितः पाठः ।
तपिंजलानि, आदिशब्दाद्रवे: राहुः मेघागमहेमन्तकालदिनात्ययाः, चन्द्रस्य राहु-
श्यामपक्षप्रतिपत्प्रभातर विदिनमेघाः, प्रदीपस्य वात्यासर्पदर्शनस्नेहत्रुटिदशाक्षय-
फूत्कृतिम रुद्वस्त्रालानिलाः, नदीप्रवाहस्य ग्रीष्मातपः महिषासुरस्य चण्डी,
गजासुरत्रिपुरान्धककामदक्षाऽध्वरादीनां
मधुदैत्यचाणूरपूतनाकैटभ-
शिवः,
कंसकेशिमुरराहुहिरण्यकशिपुबाणकालियाहिनरकबलिशिशुपालसाल्वगरुडादीनां
विष्णुः, प्रलम्बासुरयमुनाजलादीनां बलदेवः, मृगस्य सिंहव्याघ्री, मत्स्यमकरा-
दीनां कैवर्तः, वातापिनोऽगस्तिः रात्रेः प्रभातम्, घूकतारेन्दुदीपौषधीचीर-
कुमुदचकोरावश्यायजलादीनां रविः, कमलचक्रवाकतमसां चन्द्रः, तुलस्य
पवनः, धर्मस्य व्यञ्जनं वायुः, वायुदुग्धदीपमण्डूकादीनां सर्पः, विन्ध्यस्यागस्त्यः,
पद्मस्य हिमवर्षागजा:, हंसानां मेघः, आतपस्य जलदः, अन्धकारस्य रविः,
रवेः राहु:, राहोर्विष्णुः, पङ्कस्यातपः, जलस्य वातः, वातस्य सर्पः, सर्पस्य
गरुडस्य विष्णुः, बल्ल्या गजः, गजस्य सिंहः, सिंहस्य शरभः, शरभस्य
गरुडः,
जलदो हन्ता ।
तोष्यं यथा-
वनपद्माविषचक्राङ्गचक्रचातकषट्पदाः ।
पिक के किमुखास्तोष्या रूपके भिन्नरूपकैः ॥ ९ ॥
वनानां मेघवसन्तागमकुल्यौषधीशशक्रारामिकाः, पद्मस्यादित्यशरद्वसन्ताः,
समुद्रस्य चन्द्रग्रीष्मौ, हंसादीनां शरदागमः, चक्रवाकादीनां रविः, चातकानां
मेघः, षट्पदानां पद्म, कोकिलानां वसन्तः, मयूराणां मेघाः, मुखशब्दात् चकोरजन-
नेत्रचन्द्रकान्तानां चन्द्रः, घूकताराचौरकुलटौषधिरक्षसां तमस्विनी, सूर्यकान्त-
दिनकमलिनीनां रविः ।
आधाररूपकम्, यथा-
स्वगुणैर्भूनभोऽम्भोषिनवीषननगादयः ।
रूपकस्तैः स्युराधारः -
वनपर्वतादीनां भूराधारः । यथा गुणकाननभूर्नृपः । तारारविचन्द्रादीनां
नभः । यथा गुणतारानभोदेश: । लक्ष्मीरत्न सुधाफेन विष्णुमत्स्यकल्ल्लो विद्रुम-
मुक्तामकरादीनां समुद्रः । यथा -
सद्गुणश्रीमहोदधिः, गुणरत्नाम्बुधिर्नृप इत्यादि । कमलहंसचक्रवाकादीनां
नदी । यथा - गुणाम्भोजमरुत्कुल्या यशो हंससरोवरम् । इत्यादि ।
१. भिन्नरूपकैरिति समुचितः पाठः ।