2023-04-09 14:29:42 by ambuda-bot
This page has not been fully proofread.
काव्यकल्पलतावृत्तिः
अथ तृतीयप्रताने चतुर्थः स्तबकः
अथाद्भुतविधिः-
यत्र लिङ्गविभक्तीनां सति भेदे महत्यपि ।
दृश्यते शब्दसादृश्यमिदमद्भुतमुच्यते ॥ १ ॥
णिनन्तेः स्त्रीकृतेः शब्बैरोसि श्लोबस्त्रियोः पुनः ।
तैरेव रेफपृष्ठस्यैः स्त्रीकर्मंबहुता भवेत् ॥ २ ॥
णिन्प्रत्ययान्ताः शब्दा राजिन् प्राजिन् शाकिनित्याद्या: "स्त्रीलिङ्गे
नद्यन्ता" इति सूत्रेण ईप्रत्ययान्ताः क्रियन्ते तेषामग्रे रेफादिशब्दा रागरवप्रमुखाः
प्रयोज्याः । एवं नपुंसकलिङ्गे अप्रत्ययान्ताः स्त्रीलिङ्गे सिप्रत्ययान्तास्तथा
स्त्रीलिङ्गकर्मणि शस्प्रत्ययान्ता गिनन्ताः शब्दा भवन्ति । यथा-
प्रभावराजनीरागोल्लासप्रध्वंसिनी रयात् ।
गीजिनस्य पदाब्जे च कुरुतां सुखसम्पदः ॥ १ ॥
वाणीविशेषणे सिः स्त्रियां, पदाब्जविशेषणे पुनपुंसके सुखसम्पद्विशेषणे
कर्मणि स्त्रियां शम् ।
विशेषणपरिक्षिप्तैरन्यन्तै रेफपृष्ठमैः ।
द्विस्थ द्विपञ्चमीफर्म स्त्रीबहुत्वेऽद्भुताऽद्भुतम् ॥ ३ ॥
अग्न्यन्तै: ऋकारान्तैरुकारान्तैः स्थितिपटुतुल्यैविशेषणचेष्टितैः क्षिप्तं
रेफपृष्ठस्थै रेफादिरागरसरवरयमुखशब्दैः अद्भुताद्भुतं काव्यं भवति । परं विशेष
द्विस्थोभयपदधातोर द्विपश्चमीपञ्चम्याः परस्मैपदद्विवचनान्ता आत्मनेपदैक-
वचनान्ताः कुरुतां तनुतामित्यादि । एवंविधक्रियायाः कर्मणि स्त्रीलिङ्ग बहुत्वयुक्तं
विशेषणं क्रियते । यथा-
भवभेदपटू रागध्वान्तभानुस्थिती रयात् ।
प्रभोवंचश्चयोऽघी च कुरुतां वः शिवं श्रियः ॥ २ ॥
वचञ्चयस्य विशेषणे पटोः स्थितेश्चाग्रे पुल्लिङ्गेऽसिः ।
-
organe
अथ तृतीयप्रताने चतुर्थः स्तबकः
अथाद्भुतविधिः-
यत्र लिङ्गविभक्तीनां सति भेदे महत्यपि ।
दृश्यते शब्दसादृश्यमिदमद्भुतमुच्यते ॥ १ ॥
णिनन्तेः स्त्रीकृतेः शब्बैरोसि श्लोबस्त्रियोः पुनः ।
तैरेव रेफपृष्ठस्यैः स्त्रीकर्मंबहुता भवेत् ॥ २ ॥
णिन्प्रत्ययान्ताः शब्दा राजिन् प्राजिन् शाकिनित्याद्या: "स्त्रीलिङ्गे
नद्यन्ता" इति सूत्रेण ईप्रत्ययान्ताः क्रियन्ते तेषामग्रे रेफादिशब्दा रागरवप्रमुखाः
प्रयोज्याः । एवं नपुंसकलिङ्गे अप्रत्ययान्ताः स्त्रीलिङ्गे सिप्रत्ययान्तास्तथा
स्त्रीलिङ्गकर्मणि शस्प्रत्ययान्ता गिनन्ताः शब्दा भवन्ति । यथा-
प्रभावराजनीरागोल्लासप्रध्वंसिनी रयात् ।
गीजिनस्य पदाब्जे च कुरुतां सुखसम्पदः ॥ १ ॥
वाणीविशेषणे सिः स्त्रियां, पदाब्जविशेषणे पुनपुंसके सुखसम्पद्विशेषणे
कर्मणि स्त्रियां शम् ।
विशेषणपरिक्षिप्तैरन्यन्तै रेफपृष्ठमैः ।
द्विस्थ द्विपञ्चमीफर्म स्त्रीबहुत्वेऽद्भुताऽद्भुतम् ॥ ३ ॥
अग्न्यन्तै: ऋकारान्तैरुकारान्तैः स्थितिपटुतुल्यैविशेषणचेष्टितैः क्षिप्तं
रेफपृष्ठस्थै रेफादिरागरसरवरयमुखशब्दैः अद्भुताद्भुतं काव्यं भवति । परं विशेष
द्विस्थोभयपदधातोर द्विपश्चमीपञ्चम्याः परस्मैपदद्विवचनान्ता आत्मनेपदैक-
वचनान्ताः कुरुतां तनुतामित्यादि । एवंविधक्रियायाः कर्मणि स्त्रीलिङ्ग बहुत्वयुक्तं
विशेषणं क्रियते । यथा-
भवभेदपटू रागध्वान्तभानुस्थिती रयात् ।
प्रभोवंचश्चयोऽघी च कुरुतां वः शिवं श्रियः ॥ २ ॥
वचञ्चयस्य विशेषणे पटोः स्थितेश्चाग्रे पुल्लिङ्गेऽसिः ।
-
organe