2023-03-26 07:23:08 by Vidyadhar Bhat
This page has been fully proofread once and needs a second look.
सवाचकानां शिवत्वप्राप्तिसाधनेन दीक्षादिनोपायकलापेन सह प्रतिपदार्थे सङ्ग्रहः
(सर्व० सं० पृ० १८० शै०) । शिवत्वं च पाशजालापोहने नित्यनिरतिशयदृक्रियारूप-
चैतन्यात्मकत्वम् (सर्व० सं० पृ० १८२ शै०) ।
४२७
शीक्षा
शिक्षैव शीक्षा इत्यप्युच्यते । यथा- शिक्षैव शीक्षा (तै० उ० अनु०
३ शा० भा० ) । शिक्षाशब्दो द्रष्टव्यः ।
-
शीलम्
आचारः । यथा - अक्रोधः सर्वभूतेषु कर्मणा मनसा गिरा । अनुग्रहश्च
ज्ञानं च शीलमेतद् विदुर्बुधाः । इति स्मृतेः शीलमाचारोऽनुशयाद् भिन्नः (ब्र० सू०
३।१।१० भाम०) । यथा च - आचारहीनं न पुनन्ति वेदाः इत्यादिस्मृतिभ्यः
(अत्रैव सूत्रे शा० भा०) । यथा च - चरणमनुष्ठानं कर्मेत्यनर्थान्तरम् । तथा हि-
अविशेषेण कर्ममात्रे चरतिः प्रयुज्यमानो दृश्यते । यो हीष्टाटिलक्षणं पुण्यं कर्म करोति
तं लौकिका आचक्षते धर्मं चरत्येव महात्मेति । आचारोऽपि धर्मविशेष एव । भेद-
व्यपदेशस्तु कर्मचरणयोर्ब्राह्मणपरिव्राजकन्यायेनाप्युपपद्यते (ब्र० सू० ३/१/११
शा० भा० ) ।
-
शुक्रम् –
शुक्रम्, शुक्र
शुक्लम्, नित्यशुद्धम्, अपापविद्धं ब्रह्म । यथा - "सपर्यगाच्छुक्रम-
कायमव्रणमस्नाविरं शुद्धमपापविद्धम्" (ईशा० ८) । इति चेतौ मन्त्रावनाधेयातिशयतां
नित्यशुद्धतां च ब्रह्मणो दर्शयतः" (ब्र० सू० 91१।४ शा० भा० ) । यथा च-
"शुक्रं दीप्तिमत्" (तत्रैव भाम० ) ।
-
शुङ्गम्
मूलम् । यथा – तथा को ह्येवान्यात्कः प्राण्यात् यदेष आकाश आनन्दो
न स्यात् एष ह्येवानन्दयति । अन्नेन सोम्य शुङ्गेन तेजोमूलमन्विच्छ अद्भिः सोम्य शुङ्गेन
सन्मूलमन्विच्छ सन्मूलाः सोम्येमाः प्रजाः इत्यादिभिः (गी० १३।४ भाष्यो०) । यथा
च - "शुङ्गेन कार्येण (तत्रैव १३।४) । २. कार्यम् । यथा - शुङ्गेन अग्रेण कार्येणेति
यावत् (ब्र० सू० १।४।१४ भाम० ) ।
-
शुचिः
जलादिना बाह्येन शौचेन सत्यदयादिना आभ्यन्तरेण शौचेन सम्पन्नः ।
यथा- "शुचि बाह्याभ्यन्तरेण च शौचेन सम्पन्नः" । "बाह्याभ्यन्तरशौचवान्
पुण्यापुण्याभ्यामलिप्तो वा'(नी० क०) । यथा च - "शुचिर्बाह्याभ्यन्तरशौचसम्पन्नः"