2023-03-12 05:01:07 by ambuda-bot
This page has not been fully proofread.
शाङ्कुरवेदान्तकोशः
२३५
द्विचन्द्रः – एतत्सप्रयोजनभानस्योदाहरणम् । यथा - न हि द्विचन्द्रालातचक्र-
गन्धर्वनगरादिविभ्रमाः समुद्दिष्टप्रयोजना भवन्ति (ब्र० सू० २।१।३३ भाम० ) ।
-
-
बिनामा - एक एव पुरुषः पुरुषद्वयवद्भासते । अत्रोदाहरणम् - द्विनामा ।
यथा - द्विनामा द्विगोत्र इत्यादि हि स्मृतिः । दृश्यते चोभयोः पिण्डभाक्त्वम् (छा०
उ० १/१२/१ शा० भा० ) । यथा च - द्विनामेति । इत्यादिवाक्यं स्मृतिरूपं धर्मशास्त्रे
प्रसिद्धमित्यर्थः। द्विगोत्रमेकस्य लोकेऽपि प्रसिद्धम् (तत्रैव आ० गि०) ।
-
द्वेषः - क्षेत्रम् (शरीरम्) । यथा - तथा द्वेषो यज्जातीयमर्थं दुःखहेतुत्वेनानु-
भूतवान् पुनस्तज्जातीयमुपलभमानस्तं द्वेष्टि सोऽयं द्वेषो ज्ञेयत्वाद् क्षेत्रमेव (गी०
१३ ।६ शा० भा०) । यथा च - द्वेषो दुःखे तत्साधने चेदं मे भूयादिति स्पृहाविरोधिनी
चित्तवृत्तिः क्रोध इति ईर्ष्यति चोच्यते (तत्रैव म० सू०) । दुःखेष्वप्रीतिर्द्वेषः । यथा -
अविद्यास्मितारागद्वेषाभिनिवेशः इति (पा० यो० सूत्रे २।३) ।
द्वैतम् - द्वाभ्यां प्रकाराभ्यां जीवात्मपरमात्मप्रकाराभ्याम् इतं प्राप्तं ज्ञानं द्वैतं
तदेव (स्वार्थे) द्वैतम् । यथा - मायायाः कामधेनोर्वत्सौ जीवेश्वरावुभौ । यथेच्छं पिबतां
द्वैतं तत्त्वं त्वद्वैतमेव हि (प० ० ६ । २३६) ।
-
-
-
G
दंशः – कर्म – यथा - तद्वां नरा सनये दं द...... स उग्रमाविष्करोमि तन्यतु-
र्न वृष्टिम् (बृ० उ० २।५।१६) । तच्च दिव्यम् । यथा च - दिव्य दिवि भवम्
(तत्रैव शा० भा० ) । यथा - दिव्यं दिवि हार्दाकाशे आविर्भूतम् (तत्रैव नी० क०) ।
यथा – दिवि परमे व्योग्नि स्वस्वरूपे भवं दिव्यम् (तत्रैव म० सू०) । यथा - "दिव्यं
दिवि परमे व्योग्नि हृदयाकाशे भवं दिव्यम् (तत्रैव भाष्यो०) । यथा-
दिव्यत्वमप्राकृतत्वम् (गी० १०/१६ आ० गि०) । यथा - दिव्या असर्वज्ञैर्ज्ञातुमशक्या
हि यस्मात्तस्मात्सर्वज्ञस्त्वमेव ता अशेषेण वक्तुमर्हसि (तत्रैव म० सू०) । यथा -
दिव्या अत्यद्भुता (तत्रैव श्रीधरी) यथा - दिव्यमप्राकृतं ऐश्वररूपदर्शनयोग्यं चक्षुस्तुभ्यं
ददामि (गी० ११।८ म० सू० ) । यथा- अतोऽहं दिव्यमलौकिकं ज्ञानात्मकं
चक्षुस्तुभ्यं ददामि (तत्रैव श्रीधरी) । यथा च - दिवि भवानि दिव्यान्यप्राकृतानि ।
गी० ११।५ शां० भा० ।
-
धनसनिः - विभूतिमान् । यथा - तद्य इमे वीणायां गायन्त्येतं ते गायन्ति
तस्मात्ते धनसनयः (छा० १।७।६) । इति च लौकिकेष्वपि गायनेष्वस्यैव गीयमानत्वं
२३५
द्विचन्द्रः – एतत्सप्रयोजनभानस्योदाहरणम् । यथा - न हि द्विचन्द्रालातचक्र-
गन्धर्वनगरादिविभ्रमाः समुद्दिष्टप्रयोजना भवन्ति (ब्र० सू० २।१।३३ भाम० ) ।
-
-
बिनामा - एक एव पुरुषः पुरुषद्वयवद्भासते । अत्रोदाहरणम् - द्विनामा ।
यथा - द्विनामा द्विगोत्र इत्यादि हि स्मृतिः । दृश्यते चोभयोः पिण्डभाक्त्वम् (छा०
उ० १/१२/१ शा० भा० ) । यथा च - द्विनामेति । इत्यादिवाक्यं स्मृतिरूपं धर्मशास्त्रे
प्रसिद्धमित्यर्थः। द्विगोत्रमेकस्य लोकेऽपि प्रसिद्धम् (तत्रैव आ० गि०) ।
-
द्वेषः - क्षेत्रम् (शरीरम्) । यथा - तथा द्वेषो यज्जातीयमर्थं दुःखहेतुत्वेनानु-
भूतवान् पुनस्तज्जातीयमुपलभमानस्तं द्वेष्टि सोऽयं द्वेषो ज्ञेयत्वाद् क्षेत्रमेव (गी०
१३ ।६ शा० भा०) । यथा च - द्वेषो दुःखे तत्साधने चेदं मे भूयादिति स्पृहाविरोधिनी
चित्तवृत्तिः क्रोध इति ईर्ष्यति चोच्यते (तत्रैव म० सू०) । दुःखेष्वप्रीतिर्द्वेषः । यथा -
अविद्यास्मितारागद्वेषाभिनिवेशः इति (पा० यो० सूत्रे २।३) ।
द्वैतम् - द्वाभ्यां प्रकाराभ्यां जीवात्मपरमात्मप्रकाराभ्याम् इतं प्राप्तं ज्ञानं द्वैतं
तदेव (स्वार्थे) द्वैतम् । यथा - मायायाः कामधेनोर्वत्सौ जीवेश्वरावुभौ । यथेच्छं पिबतां
द्वैतं तत्त्वं त्वद्वैतमेव हि (प० ० ६ । २३६) ।
-
-
-
G
दंशः – कर्म – यथा - तद्वां नरा सनये दं द...... स उग्रमाविष्करोमि तन्यतु-
र्न वृष्टिम् (बृ० उ० २।५।१६) । तच्च दिव्यम् । यथा च - दिव्य दिवि भवम्
(तत्रैव शा० भा० ) । यथा - दिव्यं दिवि हार्दाकाशे आविर्भूतम् (तत्रैव नी० क०) ।
यथा – दिवि परमे व्योग्नि स्वस्वरूपे भवं दिव्यम् (तत्रैव म० सू०) । यथा - "दिव्यं
दिवि परमे व्योग्नि हृदयाकाशे भवं दिव्यम् (तत्रैव भाष्यो०) । यथा-
दिव्यत्वमप्राकृतत्वम् (गी० १०/१६ आ० गि०) । यथा - दिव्या असर्वज्ञैर्ज्ञातुमशक्या
हि यस्मात्तस्मात्सर्वज्ञस्त्वमेव ता अशेषेण वक्तुमर्हसि (तत्रैव म० सू०) । यथा -
दिव्या अत्यद्भुता (तत्रैव श्रीधरी) यथा - दिव्यमप्राकृतं ऐश्वररूपदर्शनयोग्यं चक्षुस्तुभ्यं
ददामि (गी० ११।८ म० सू० ) । यथा- अतोऽहं दिव्यमलौकिकं ज्ञानात्मकं
चक्षुस्तुभ्यं ददामि (तत्रैव श्रीधरी) । यथा च - दिवि भवानि दिव्यान्यप्राकृतानि ।
गी० ११।५ शां० भा० ।
-
धनसनिः - विभूतिमान् । यथा - तद्य इमे वीणायां गायन्त्येतं ते गायन्ति
तस्मात्ते धनसनयः (छा० १।७।६) । इति च लौकिकेष्वपि गायनेष्वस्यैव गीयमानत्वं