2023-02-16 08:26:37 by ambuda-bot
This page has not been fully proofread.
सौन्दर्यलहरी सव्याख्या
अनूयत्यत्यन्तं यदमिहननाय स्पृहयते
पशूनामीशानः प्रमदवनकङ्केलितरवे ॥ ८५ ॥
नमोवाकं नम इति वाक्यम् । नमोवाकशब्दो निपातनात्साधुः ।
ब्रमः वदामः नमस्कुर्म इत्यर्थः । नयनरमणीयाय नेत्रयोः प्रियकराय, पदयोः
चरणयोः, तव अस्मै परिदृश्यमानाय, द्वन्द्वाय युग्माय, स्फुटरुचिरसालक्त-
कवते स्फुटरुचये स्फुरत्प्रभाय रसालक्तकवते सार्द्रालक्तकाय, विशेषणसमासः ।
असूयति ईर्ष्यति । अत्यन्तं नितरां, यदभिहननाय येन पदयुगेन अभिह-
ननं ताडनं तस्मै, अभिहननं न सहत इत्यर्थः । अशोकश्चरणाहतिव्यक्तपुष्प
इति दोहलकौतुके । स्पृहयते स्पृहां कुर्वते, पशूनामीशानः पशुपतिः, प्रमद-
बनकेलितरवे प्रमदवनं उद्यानवनं तत्र कङ्केलितरुरशोकः तस्मै असूयति
ईर्ष्यति । उभयत्र 'क्रूधद्रुह' इत्यादिना 'स्पृहेरीप्सितः ' इत्यनेन च संप्रदाने
चतुर्थी ।
906
अत्रेत्थं पदयोजना — हे भगवति ! तव नयनरमणीयाय स्फुटरुचिर-
सालक्तकवते पदयोरस्मै द्वन्द्वाय नमोवाकं ब्रूमः पशूनामीशानः यदभिहननाय
स्पृहयते प्रमदवनकङ्केलितरवे अत्यन्तं असूयति ॥
प्रणयकलहसमये अनुग्रहात्मा पादाघातो न कस्यापि संभाव्यत इति
अचेतनवस्तुऽनोपि कङ्केलितरोः कथं स्यादिति तत्रैवासूया नान्यत्रेति भावः ।
अनेनात्यन्तं पातिव्रत्यं पार्वत्याः प्रतिपादितम् । एतादृशं पावित्र्त्यं लक्ष्मी-
सरस्वत्योर्नास्तीति ध्वन्यते ॥
अत्रातिशयोक्तिरलङ्कारः, पशुपतेरीष्र्ष्ययाऽसंबन्धेऽपि संबन्धकथनाद-
भेदाध्यवसायप्रतीतेः ॥ ८५ ॥
1
। इत्युच्यते। तेन तस्यापि कलितरोः (पा.)
CC-0. Jangamwadi Math Collection. Digitized by eGangotri
अनूयत्यत्यन्तं यदमिहननाय स्पृहयते
पशूनामीशानः प्रमदवनकङ्केलितरवे ॥ ८५ ॥
नमोवाकं नम इति वाक्यम् । नमोवाकशब्दो निपातनात्साधुः ।
ब्रमः वदामः नमस्कुर्म इत्यर्थः । नयनरमणीयाय नेत्रयोः प्रियकराय, पदयोः
चरणयोः, तव अस्मै परिदृश्यमानाय, द्वन्द्वाय युग्माय, स्फुटरुचिरसालक्त-
कवते स्फुटरुचये स्फुरत्प्रभाय रसालक्तकवते सार्द्रालक्तकाय, विशेषणसमासः ।
असूयति ईर्ष्यति । अत्यन्तं नितरां, यदभिहननाय येन पदयुगेन अभिह-
ननं ताडनं तस्मै, अभिहननं न सहत इत्यर्थः । अशोकश्चरणाहतिव्यक्तपुष्प
इति दोहलकौतुके । स्पृहयते स्पृहां कुर्वते, पशूनामीशानः पशुपतिः, प्रमद-
बनकेलितरवे प्रमदवनं उद्यानवनं तत्र कङ्केलितरुरशोकः तस्मै असूयति
ईर्ष्यति । उभयत्र 'क्रूधद्रुह' इत्यादिना 'स्पृहेरीप्सितः ' इत्यनेन च संप्रदाने
चतुर्थी ।
906
अत्रेत्थं पदयोजना — हे भगवति ! तव नयनरमणीयाय स्फुटरुचिर-
सालक्तकवते पदयोरस्मै द्वन्द्वाय नमोवाकं ब्रूमः पशूनामीशानः यदभिहननाय
स्पृहयते प्रमदवनकङ्केलितरवे अत्यन्तं असूयति ॥
प्रणयकलहसमये अनुग्रहात्मा पादाघातो न कस्यापि संभाव्यत इति
अचेतनवस्तुऽनोपि कङ्केलितरोः कथं स्यादिति तत्रैवासूया नान्यत्रेति भावः ।
अनेनात्यन्तं पातिव्रत्यं पार्वत्याः प्रतिपादितम् । एतादृशं पावित्र्त्यं लक्ष्मी-
सरस्वत्योर्नास्तीति ध्वन्यते ॥
अत्रातिशयोक्तिरलङ्कारः, पशुपतेरीष्र्ष्ययाऽसंबन्धेऽपि संबन्धकथनाद-
भेदाध्यवसायप्रतीतेः ॥ ८५ ॥
1
। इत्युच्यते। तेन तस्यापि कलितरोः (पा.)
CC-0. Jangamwadi Math Collection. Digitized by eGangotri