साङ्ख्य-योग-कोशः /151

योगकोशः
 
७१
 
तस्य मुख्यतस्त्रयो भेदाः – रेचकपूरककुम्भका इति । न च ते त्रयो

मिलित्वक एव प्राणायाम इति वाच्यम् केवलकुम्भकस्थापि प्राणाया-

मत्ववचनात् । तदुक्तं वाशिष्ठसंहितायाम्-

रेचकं पूरकं त्यक्त्वा सुखं यद्वायुधारणम् ।

प्राणायामोऽयमित्युक्तः स वै केवलकुम्भकः ॥ इति ।

( द्र० यो० वा० पा० २ सू० ४९ ) ।
 

प्राणायामस्यापरे भेदा विधयश्च योगचिन्तामण्यादिग्रन्थान्तरतोऽ.

वसेयाः ।