साङ्ख्य-योग-कोशः /140

योगकोशः
 
परिमाणा अपि गुणाः सन्तीति, गुणा एव च परमाणवः सन्तीति

चेति । न्यायवैशेषिकवत् तेषु परमाणुषु पृथिवीत्वा दिकं नास्ति,

गुणेषु पृथिवीत्वाद्य मिव्यञ्जकगन्धाद्यन ङ्गीकारादिति सिद्धान्तः ।

( द्र० यो० वा० पा० ३ सू० ५२ ) ।
 
'
 
परवैराग्यम् – , परवैराग्य
परमात्मजीवात्मनोरन्यतरसाक्षात्काराभ्यासाद् हेतो-

रुत्पद्यमानं सकलगुणेषु वैतृष्ण्यं परं वैराग्यम् । अपरवैराग्ये वशी-

काराख्ये विषयदोषदर्शनात् विषयेष्वेव वैराग्यं न तु ज्ञानेऽपि ।

अविद्यानिवृत्याख्य प्रयोजनसिद्धये ज्ञानस्यापेक्षितत्वेन ज्ञानेऽलंबुद्धि-

रूपवैराग्यासंभवादिति । ( द्र० यो० वा० पा० १ सू० १६ ) ।
'
 
परशरीरावेशः– , परशरीरावेश
स्वभावलोलं मनोऽप्रतिष्ठं सदपि यत्कर्माशयवशात्

शरीरे बद्धं भवति, बन्धकारणस्य तस्य कर्मणः समाधिबलात् शैथिल्यं

जायते, तथा समाधिवलादेव चित्तस्य गमनागमनमार्गाणां संवेदन-

मपि जायते । तेन योगी चित्तं स्वशरीरान्निष्कृष्य परशरीरे

निक्षिपति । चित्तमनु इन्द्रियाण्यपि परशरीरे प्रविशन्ति । (द्र० यो०

मा० त० वं० पा० ३ सू० ३८ ) ।
 
"च
 
परिणामः—, परिणाम
अवस्थितस्य द्रव्यस्य पूर्वधर्मनिवृत्ती धर्मान्तरोत्पत्तिः

परिणाम: । अत्र धर्मशब्द आश्रितत्वेन धर्मलक्षणावस्थानां वाचकः ।

तेन पूर्वधर्मलक्षणावस्थानां निवृत्ती अन्यधमंलक्षणावस्थानामवस्थिते

द्रव्ये उत्पत्तिः परिणाम इति निष्कर्ष: । ( द्र० यो० मा० त० वै०

पा० ३ सू० १३ ) ।
 
J-
'
 
परो वशीकारः - , परो वशीकार
अभ्यासात् परिकमितचेता योगी यदा स्वमनः सूक्ष्मे

निवेशयितुमिच्छति तदा परमाणुपर्यन्तभिदं स्थिति लभते । यदा

च स्थूले निवेशशयितुमिच्छति तदा परममहत्त्वान्तं स्थितिपदं

लभते । अर्थात् यथेच्छं सूक्ष्मतमं स्थूलतमं च चित्तं मवति । एवं

तामुमयीं कोटिमनुधावतोऽस्य चित्तस्य योऽप्रतिघातः, स परो वशी-