2023-03-26 16:29:19 by ambuda-bot
This page has not been fully proofread.
प्रथमस्सर्ग:
पाणौ गृहीत्वा परिवादिनीं यत्पौरा: स्फुरत्पंचमरागमुद्राम् ।
अहो श्रुतिग्रामथानुसार प्राप्त प्रकर्षा जगति प्रथन्ते ॥ ७४ ॥
-
।
पाणाविति – यत्पौरा: द्वारवतीवासिनो जनाः । स्फुरन्ती प्रथम-
परिस्फुरिता पञ्चमी पञ्चमाख्यस्वराभिव्यञ्जिका तन्त्री यासां तादृश्यो रागमुद्रा:
रागाभिव्यञ्जकास्तन्त्र्यः यस्यां तादृशीम् । वीणायां पञ्चममारभ्यैव वादनप्रसिद्धेरिति
भाव: । अन्यत्र स्फुरन्ती प्रकाशमाना सर्वविदितेति भावः । पञ्चमे चण्डाले
रागस्य अनुरागस्य मुद्रा लाञ्छनं यस्यां तादृशीम् । तेन पापस्य निरन्तराभ्यस्ततया
अपरिहार्यत्वमभिव्यज्यते । परिवादिनीं सप्ततन्त्रीघटितां वीणाम् । "विपञ्ची सा
तु तन्त्रीभिः सप्तभिः परिवादिनी " इत्यमरः । अन्यत्र परिवादिनीं अभिशस्ताम् ।
लोकगर्हितां नारीमित्यर्थः । "परीवादापवादवत् " इत्यमरः । पाणौ करे । गृहीत्वा
उपगृह्य । धानुष्क इतिवदत्र वीणाग्राहित्वं संगीतविद्याकोविदत्वेन प्रख्यातपरं
वेदितव्यम् । अन्यत्र पाणौ गृहीत्वा परिणीयेत्यर्थः । अभिशस्तापति-
त्वख्यातिमासाद्येति भावः । श्रुतिः स्वरावयवीभूता नादाभिव्यक्तिः
ग्रामस्वरसमुदायः । सच षड्जग्रामो मध्यमग्रामः पञ्चमग्रामश्चेति त्रिविधः तेषां
पथ: मार्गस्य अनुसारेण अविरोधेन स्वरवरूप्यविहीनतयेत्यर्थः । प्राप्तः
लब्धः प्रकर्षः प्रख्यातिरिति यावत् । यैस्तादृशाः । अन्यत्र श्रुतीनां वेदानां
ग्रामस्य समूहस्य यः पन्थाः वेदबोधितविधिनिषेधरूप: तस्यानुसारोऽनुवर्तनं
विहिताचरणनिषिद्धवर्जनरूपं तेन प्राप्तः प्रकर्षो यैस्तादृशाः । सच्छीलतयेत्यर्थः ।
जगति भुवने। प्रथन्ते प्रसिद्धा भवन्ति । अहो अद्भुतम् । चण्डाळाभिगामिन्याः
पत्युः सदाचारपरत्वमद्भुतमिति भावः । अस्य च वैणिकपरत्वे न विरोध इति
विरोधाभासालङ्कारः ॥ ७४ ॥
.
६९
अन्तःस्फुरद्भिः परिखासु हयैरत्युन्नतैरायतसप्तभूमैः ।
चतुर्दशानां जगतामपास्तसीमाविवादेव समेधते या ॥ ७५ ॥
अन्तरिति - - या द्वारवती । परिखासु खेयेषु । अन्त: जलमध्ये । स्फुरद्भिः
प्रतिबिम्बतया भासमानैः । अथ च अत्युन्नतैः आसत्यलोकमुच्छ्रितैः । तथा आयता:
पाणौ गृहीत्वा परिवादिनीं यत्पौरा: स्फुरत्पंचमरागमुद्राम् ।
अहो श्रुतिग्रामथानुसार प्राप्त प्रकर्षा जगति प्रथन्ते ॥ ७४ ॥
-
।
पाणाविति – यत्पौरा: द्वारवतीवासिनो जनाः । स्फुरन्ती प्रथम-
परिस्फुरिता पञ्चमी पञ्चमाख्यस्वराभिव्यञ्जिका तन्त्री यासां तादृश्यो रागमुद्रा:
रागाभिव्यञ्जकास्तन्त्र्यः यस्यां तादृशीम् । वीणायां पञ्चममारभ्यैव वादनप्रसिद्धेरिति
भाव: । अन्यत्र स्फुरन्ती प्रकाशमाना सर्वविदितेति भावः । पञ्चमे चण्डाले
रागस्य अनुरागस्य मुद्रा लाञ्छनं यस्यां तादृशीम् । तेन पापस्य निरन्तराभ्यस्ततया
अपरिहार्यत्वमभिव्यज्यते । परिवादिनीं सप्ततन्त्रीघटितां वीणाम् । "विपञ्ची सा
तु तन्त्रीभिः सप्तभिः परिवादिनी " इत्यमरः । अन्यत्र परिवादिनीं अभिशस्ताम् ।
लोकगर्हितां नारीमित्यर्थः । "परीवादापवादवत् " इत्यमरः । पाणौ करे । गृहीत्वा
उपगृह्य । धानुष्क इतिवदत्र वीणाग्राहित्वं संगीतविद्याकोविदत्वेन प्रख्यातपरं
वेदितव्यम् । अन्यत्र पाणौ गृहीत्वा परिणीयेत्यर्थः । अभिशस्तापति-
त्वख्यातिमासाद्येति भावः । श्रुतिः स्वरावयवीभूता नादाभिव्यक्तिः
ग्रामस्वरसमुदायः । सच षड्जग्रामो मध्यमग्रामः पञ्चमग्रामश्चेति त्रिविधः तेषां
पथ: मार्गस्य अनुसारेण अविरोधेन स्वरवरूप्यविहीनतयेत्यर्थः । प्राप्तः
लब्धः प्रकर्षः प्रख्यातिरिति यावत् । यैस्तादृशाः । अन्यत्र श्रुतीनां वेदानां
ग्रामस्य समूहस्य यः पन्थाः वेदबोधितविधिनिषेधरूप: तस्यानुसारोऽनुवर्तनं
विहिताचरणनिषिद्धवर्जनरूपं तेन प्राप्तः प्रकर्षो यैस्तादृशाः । सच्छीलतयेत्यर्थः ।
जगति भुवने। प्रथन्ते प्रसिद्धा भवन्ति । अहो अद्भुतम् । चण्डाळाभिगामिन्याः
पत्युः सदाचारपरत्वमद्भुतमिति भावः । अस्य च वैणिकपरत्वे न विरोध इति
विरोधाभासालङ्कारः ॥ ७४ ॥
.
६९
अन्तःस्फुरद्भिः परिखासु हयैरत्युन्नतैरायतसप्तभूमैः ।
चतुर्दशानां जगतामपास्तसीमाविवादेव समेधते या ॥ ७५ ॥
अन्तरिति - - या द्वारवती । परिखासु खेयेषु । अन्त: जलमध्ये । स्फुरद्भिः
प्रतिबिम्बतया भासमानैः । अथ च अत्युन्नतैः आसत्यलोकमुच्छ्रितैः । तथा आयता: