2023-04-09 14:33:54 by jayusudindra
This page has been fully proofread once and needs a second look.
" वल संचलने " इति धातोरात्मने पदे लट् । अत्र रघुनाथभूपपरिपालित- विद्वद्गृहं [ह] द्वारनिबद्धमतङ्गजेषु तथात्वं दम्भपदेनापहूनुत्य हविरादाना- र्थागतान्तःप्रविष्टमघवद्विसृष्टतद्द्वारसंचलदिन्द्रवाहनीभूतमेघत्वारोपात् कैतवापहूनुतिरलंकारः । "कैतवापहूनुतिर्व्यक्तौ व्याजाद्यैर्निहूनुतेः पदैः " इति तल्लक्षणात् । तेन सन्ततनिबद्धगजेषु इन्द्रवाहत्वबुध्यनुरोधेन तदाश्रित यज्ञेषु सातत्यं तेषां च प्रत्यक्षहविर्ग्रहणार्हतया महामहिमत्वं राज्ञश्च निजाश्रितेषु गजान्तैश्वर्यप्रदातृत्वमित्यादयो व्यज्यन्ते ॥ ४८ ॥
पतीन्वरीतुं प्रथने यदीये निर्जग्मुषे निर्जरयौवताय ।
[^1]मालार्पणे मन्दतया प्रयाति व्रीडाजडत्वं विटपी मघोनः ॥ ४९ ॥
पतीनिति – मघोनः इन्द्रस्य विटपी पादप: कल्पतरुरित्यर्थः । जातावेक-
वचनम्, सर्वेपि कल्पतरव इति भावः । यदीये रघुनाथभूपसम्बन्धिनि तदारब्धइत्यर्थः । प्रथने युद्धे । "युद्धं प्रथनं प्रविदारणम्" इत्यमरः । पतीन् नायकान् । रघुनाथेन हतान् दिव्यदेहमवलम्ब्य स्वर्गे आगतान् भूपानिति भावः । वरीतुं गान्धर्वेण विधिना परिणेतुम् । वृणोतेस्तुमुन्प्रत्यये इडागमे "वृतो वा" इति दीर्घः। निर्जग्मुषे स्वर्गादभिप्रस्थिताय प्रस्थाय स्वेषां निकट- मासाद्य प्रत्येकमेकैकां वरणमालां याचितवत इति भावः । निर्जराणां देवानां यौवताय युवतीकदम्बाय । "तस्य समूह: " इत्यधिकारे "अनुदात्तादेरञ्" इति अञ्प्रत्यये यौवतम् । "यौवतं गण:" इत्यमरः । मालार्पणे वरणस्त्रग्वितरणे विषये, मन्दतया रिक्ततया प्रदेयमाल्याभावा-
दिति भावः । व्रीडया लज्जया निमित्तेन जडत्वं अचेतनतां प्रयाति प्राप्नोति । " या प्रापणे " इति धातोर्लट् । तेन तथाविधोऽद्यापि दृश्यत इति ध्वन्यते । अस्य राज्ञः शत्रुभटानामपरिमेयतया राज्ञो लघुहस्ततया च समसमय समागतानां सर्वेषां वरणमालार्पणे मिलितानामपि सर्वेषां देवतारूपाणां तत्पर्याप्तकुसुमोद्गमाभावात् क्रमशस्तदुत्पादनावकाशाभावाच्च महावदा- न्यतया त्रिजगद्विख्यातस्यापि मम कुसुममालामात्रार्पणे रिक्तता संजातेति त्रपावशात् किमु निश्चेष्टा जाता लक्ष्यन्ते । कथमन्यथा लोकोत्तरमहोदारस्य तादृशतरुजन्म संभवेदिति भावः ।
[^1] A., G. माल्यार्पर्णे.
पतीन्वरीतुं प्रथने यदीये निर्जग्मुषे निर्जरयौवताय ।
[^1]मालार्पणे मन्दतया प्रयाति व्रीडाजडत्वं विटपी मघोनः ॥ ४९ ॥
पतीनिति – मघोनः इन्द्रस्य विटपी पादप: कल्पतरुरित्यर्थः । जातावेक-
वचनम्, सर्वेपि कल्पतरव इति भावः । यदीये रघुनाथभूपसम्बन्धिनि तदारब्धइत्यर्थः । प्रथने युद्धे । "युद्धं प्रथनं प्रविदारणम्" इत्यमरः । पतीन् नायकान् । रघुनाथेन हतान् दिव्यदेहमवलम्ब्य स्वर्गे आगतान् भूपानिति भावः । वरीतुं गान्धर्वेण विधिना परिणेतुम् । वृणोतेस्तुमुन्प्रत्यये इडागमे "वृतो वा" इति दीर्घः। निर्जग्मुषे स्वर्गादभिप्रस्थिताय प्रस्थाय स्वेषां निकट- मासाद्य प्रत्येकमेकैकां वरणमालां याचितवत इति भावः । निर्जराणां देवानां यौवताय युवतीकदम्बाय । "तस्य समूह: " इत्यधिकारे "अनुदात्तादेरञ्" इति अञ्प्रत्यये यौवतम् । "यौवतं गण:" इत्यमरः । मालार्पणे वरणस्त्रग्वितरणे विषये, मन्दतया रिक्ततया प्रदेयमाल्याभावा-
दिति भावः । व्रीडया लज्जया निमित्तेन जडत्वं अचेतनतां प्रयाति प्राप्नोति । " या प्रापणे " इति धातोर्लट् । तेन तथाविधोऽद्यापि दृश्यत इति ध्वन्यते । अस्य राज्ञः शत्रुभटानामपरिमेयतया राज्ञो लघुहस्ततया च समसमय समागतानां सर्वेषां वरणमालार्पणे मिलितानामपि सर्वेषां देवतारूपाणां तत्पर्याप्तकुसुमोद्गमाभावात् क्रमशस्तदुत्पादनावकाशाभावाच्च महावदा- न्यतया त्रिजगद्विख्यातस्यापि मम कुसुममालामात्रार्पणे रिक्तता संजातेति त्रपावशात् किमु निश्चेष्टा जाता लक्ष्यन्ते । कथमन्यथा लोकोत्तरमहोदारस्य तादृशतरुजन्म संभवेदिति भावः ।
[^1] A., G. माल्यार्पर्णे.