Rukmiṇīkalyāṇamahākāvya of Rājacūḍāmaṇidīkṣita /107

प्रथमस्सर्ग:
 
शोणाधरा यन्मणिसौधभूमौ वीणागुणास्फालनलब्ध'वर्णा ।
[^1]वर्णा ।
एणाङ्करेखाग्रहणाय यत्नं कोणाशया कोरकितं विधत्ते ॥ ७१ ॥
 

 
शोणेति–यस्याः मणिसौधभूमौ रत्नमयप्रासादतले । वीणायाः विपञ्च्याः

गुणानां तन्त्रीणामास्फालने तोलने लग्ब्धवर्णा विचक्षणा। वीणावादनविचक्ष- णेत्यर्थः ।
"लब्धवर्णो विचक्षणः " इत्यमरः । शोण अधरो यस्यास्तादृशी । काचिद्वनितेत्यर्थः ।
कोण: वीणावादनसाधनकुटिलाग्रस्फाटिकदण्डविशेष इति आशया इच्छया। वीणा-
कोणत्वभ्रान्त्येत्यर्थः। "कोणो वीणादिवादनम्" इत्यमरः । यद्वा कोण इत्याशयोऽ-
भिप्रायो यस्यास्तादृशी सतीत्यन्वयः । एणाङ्कस्य चन्द्रस्य रेखाया: कलामात्रावशिष्ट-
चन्द्रखण्डस्य गतिवशात् सौधतलगतकामिनीकर परिसरमनुसृतस्येति भावः ।
ग्रहणाय आदानाय । यत्नं उद्यमम् । कोरकितं संजातकोरकम् । " तदस्य संजातं
तारकादिभ्य इतच् " इति इतच्प्रत्ययः । फलोन्मुखमित्यर्थः । विधत्ते करोति ।
कलामात्र शिष्टतया वक्राकारतया धवळतया दन्तिदन्तादिकृतवीण णाकोणसाम्याच्चन्द्र-

कलायामबाधितकोणत्वभ्रान्त्या तत्संग्रहणोद्यताभूदिति भावः ॥ ७९ ॥
 

 
कोकारिरेखामणिकोणयष्टया निकाक्वाणयन्त्यो निपुणं विपञ्चीम् ।

सुधार्द्रंर[^2] तन्त्रीं स्वरविप्लवेन सौधेषु यस्यां सुदृशस्त्रपन्ते ॥ ७२ ॥
 
1 वर्णाः
 
६७
 

 
कोकेति–– यस्याम् । सौधेषु हर्म्येषु । सुदृश: वनिताः । कोकारेश्चन्द्रस्य

रेखया कल्यैव मणिमय्या हीरकस्फटिकादिकृतया कोणयष्टट्या वीणा- वादनदण्डेन ।
विपञ्चीं वीणाम् । निपुणं चतुरतरं यथा तथा । स्वरविकृतौ संपन्नायां वादनाचातुर्य-
कृतत्वबुद्ध्या पुनः पुनः साधुतयेति भावः । निक्कावाण-यन्त्यः वादयन्त्यः सत्यः । सुधया
अमृतेन तन्त्रीसंघृष्टचन्द्रकलोद्गतयेति भावः । ।आर्द्राणां क्लिन्नानाम् । "आर्द्रे सान्द्र
क्लिन्नम्" इत्यमरः । तन्त्रीणां वीणागुणानां स्वराणां निषादादीनां विप्लवेन व्यत्यासेन
वैकृतेनेत्यर्थः। तन्त्र्यां सलिलक्लिन्नायां स्वरविकृतेरानुभाविकत्वादिति भावः । त्रपन्ते

विलज्जिता भवन्ति । "त्रपूष् लज्जायाम्" इति धातोर्लट् । पुनःपुनः समञ्जसवाद-
नेऽपि सुखरानुत्पत्तिनिमित्तजिज्ञासायां सलिलसेकस्य तन्निदानत्वमवधार्य तदुत्पत्ति-

 
[^1] वर्णाः
[^2
 
9] तन्त्रिस्वर.