Rukmiṇīkalyāṇamahākāvya of Rājacūḍāmaṇidīkṣita /105

प्रथमस्सर्गः
 
६५
 
विहारवर्णनात् सौधानां निखिलातिशायिरामणीयकं व्यज्यते । अत्र सिद्धश्रमा-
पनयनरूपव्यजनकार्यस्य तत्सदृशध्वजपट पवनेनैव संपत्त्या उपमानाक्षेपरूपः
प्रतीपालङ्कारः ॥ ६७ ॥
 

 
प्रत्युप्तमुक्ताफलकैतवेन प्रस्वेदिनी भास्करसन्निधानात् ।

प्रासादपङ्क्तिः प्रचलत्पताकाव्याजादुदञ्चद्व्यजनेव यस्याम् ॥ ६८ ॥
 
-
 

 
प्रत्युप्तेति – यस्यां द्वारवत्याम् । प्रासादपङ्क्तिः हर्म्यावलिः । भास्करसन्नि-

धानात् सूर्यसान्निध्यान्निमित्तात् । प्रत्युप्तानि निचितानि मुक्ताफलानि फलाकार-
मौक्तिकानीति कैतवेन छद्मना । प्रस्वेदिनी प्रकृष्टस्वेदवती । प्रचलन्तीनां चञ्चलानां
पताकानां ध्वजपटीनां व्याजात् कपटात् । उदञ्चत् उच्चलितं व्यजनं तालवृन्तं
यस्यास्तादृशीव । भातीति शेष: विभाव्यत इत्यर्थः । अत्र प्रचलत्पताकासु
तदसत्यत्वप्रतिपादकत्र्व्याजपदेन तत्त्वमप- पहूनुत्य प्रचलव्यजनत्वमारोप्य तदारब्धं
प्रासादपङ्क्तिङ्कृतव्यजनोदञ्चनं प्रति भास्करसान्निध्यहेतुकतयाध्यवसितस्य प्रत्युप्त-
मौक्तिकेषु तथात्वं कैतवपदेनापहूनुत्य तदारोपितस्वेदातिशयस्य हेतुत्ववर्णनात्
हेतूत्प्रेक्षा कैतवापह्हूनुतिगर्भा हेतूत्प्रेक्षोत्थापिता च ॥ ६८ ॥
 

 
मन्ये मणी[^1] तोरणमालिकां यत्प्रासादलोलां भवनेन्दिराभिः ।

परस्परं भाग्यविलोकनाय प्रसारितामेव कटाक्षरेखाम् ॥ ६९ ॥
 
-
 

 
मन्य इति – यस्याः द्वारवत्याः प्रासादेषु हर्म्येषु लोलां विचलन्तीम् ।
प्रति प्रति- भवनं एकतरश्रेणीप्रासादाग्रमारभ्य तदभिमुखश्रेण्यन्तर सदनसौधाग्रपर्यन्त
पर्यन्त
निबद्धां पवनगतिवशात् विचलन्तीमिति भावः । मणीतोरणमालिकां इन्द्रनील-
मणिमयमकरतोरणमालाम् । जातावेकवचनं प्रतिभवननिबद्ध तोरणामिति भावः ।
भवनेन्दिराभिः तत्तन्मन्दिराधिदेवताभिः । परस्परं अन्योन्यम् । "कर्मव्यतीहारे
सर्वनाम्नो द्वे वाच्ये" इति द्विरुक्तौ सर्वनाम्न उत्तरपदे समाससद्भावे च पूर्वपदस्थस्य
"सुपस्सुव्वक्तव्यःब्वक्तव्य" इति सुपःस्वादेशे परस्परम् । भाग्यानां संपदां विलोकनाय दर्श-
।
 

 
 
[^1
 
वन्दन,
 
9
 
] वन्दन .