2023-04-06 02:50:49 by ambuda-bot
This page has not been fully proofread.
प्रथमस्सर्गः
लाञ्छनं प्रति सुदतीमुखशोभाध्यवसितसंपदपहारकृतव्वजरू
पशूलारोपणस्य
कविकल्पितस्याहेतोः हेतुत्वप्रतीत्या हेतूत्प्रेक्षा । सा चातिशयोक्तिरूपकानुविद्वेति
संकरः ॥ ६० ॥
रयानुधावविवाजिवलगत्खुरायशीर्यत्कुरुविन्दशङ्काम् ।
पुष्णन्ति तद्गोपुरशृङ्गभूमौ पूषोपलेभ्यः स्फुरिताः स्फुलिङ्गाः ॥ ६१॥
६१
रयेति–तस्यां द्वारवत्याम् । गोपुरद्वाराणां प्रासादानामिति भावः । शृङ्गभूमौ
शिखरप्रदेशे । पूषोपलेभ्य: सूर्यकान्तमणिभ्य: प्रासादाग्रसंघटितेभ्य इति भावः ।
स्फुरिता: उद्गताः । स्फुलिङ्गा: अग्निकणा: । रविकिरणसंपर्कान्निर्गताः इति भावः ।
रयेण जवेन "रंहस्तरसी तु रयः स्यदः" इत्यमरः । अनुधावतां प्रधावतां रविवाजिनां
सूर्याश्वानां वल्गद्भिः घटमानैः खुराग्रैं: शफकोटिभिः शीर्यन्त: विशीर्यमाणा:
कुरुविन्दाः प्रभाधिकाः पद्मरागविशेषा इति शंकां संभावनाम् । पुष्णन्ति
अभिवर्धयन्ति । "पुष पुष्टौ" इति धातोर्लट् । गोपुराणामत्युच्छ्रितत्वेन तत्र
सूर्याश्वखुरकुट्टनस्य तथा प्रासादानां महार्वमणिनिर्मितत्वेन तथाविधरत्नखण्डनस्य
च तादृश्या भावनायाः संभावितत्वादिति भावः । उत्प्रेक्षोदात्तयोः संसृष्टि: ॥६१ ॥
शीताळुभिर्यत्र शिरोगृहेषु गाढं कुमारैर्घटिताळेषु ।
तारासु रुद्वासु चिरं तमिस्रा मन्ये 'हिमर्तावभवन्महत्यः ॥ ६२ ॥
शीताळुभिरिति – यत्र द्वारवत्याम् । हिमतौं हेमन्ते । शीताळुभिः शीतम-
सहमानैः। "शीतोष्णाभ्यां तदसहने " इत्याळुच्प्रत्ययः । कुमारै: बालैः । नक्षत्र-
मार्गातिगामिसौधतळशायिभिरिति भावः । शिरोगृहेषु चन्द्रशालासु । सौधवाता-
यनकवाटेष्विति भावः । गाढं अशिथिलं यथातथा । घटिता योजिता अर्गळा:
कवाटविष्कम्भा येषु तादृशेषु सत्सु । अविरळदक्षिणोत्तरश्रेणीरूपतया ऊर्ध्वाधः-
पार्श्वेषु मागन्तररहितेष्विति भावः । अतएव तारासु उडुषु । चिरं घटिकाद्व-
यादिकालम् । रुद्रासु प्रतिहतगमनासु । पिहितवातायनोद्घाटनावसरप्रतीक्षणेन
विळम्बितास्विति भावः । न पुनः सर्वथा निरुद्धा स्विति तथासति शीतभीति [कृत]
1 A 3. यत् .
ताररेषु-तारतेषु.
2
3
* भि.
लाञ्छनं प्रति सुदतीमुखशोभाध्यवसितसंपदपहारकृतव्वजरू
पशूलारोपणस्य
कविकल्पितस्याहेतोः हेतुत्वप्रतीत्या हेतूत्प्रेक्षा । सा चातिशयोक्तिरूपकानुविद्वेति
संकरः ॥ ६० ॥
रयानुधावविवाजिवलगत्खुरायशीर्यत्कुरुविन्दशङ्काम् ।
पुष्णन्ति तद्गोपुरशृङ्गभूमौ पूषोपलेभ्यः स्फुरिताः स्फुलिङ्गाः ॥ ६१॥
६१
रयेति–तस्यां द्वारवत्याम् । गोपुरद्वाराणां प्रासादानामिति भावः । शृङ्गभूमौ
शिखरप्रदेशे । पूषोपलेभ्य: सूर्यकान्तमणिभ्य: प्रासादाग्रसंघटितेभ्य इति भावः ।
स्फुरिता: उद्गताः । स्फुलिङ्गा: अग्निकणा: । रविकिरणसंपर्कान्निर्गताः इति भावः ।
रयेण जवेन "रंहस्तरसी तु रयः स्यदः" इत्यमरः । अनुधावतां प्रधावतां रविवाजिनां
सूर्याश्वानां वल्गद्भिः घटमानैः खुराग्रैं: शफकोटिभिः शीर्यन्त: विशीर्यमाणा:
कुरुविन्दाः प्रभाधिकाः पद्मरागविशेषा इति शंकां संभावनाम् । पुष्णन्ति
अभिवर्धयन्ति । "पुष पुष्टौ" इति धातोर्लट् । गोपुराणामत्युच्छ्रितत्वेन तत्र
सूर्याश्वखुरकुट्टनस्य तथा प्रासादानां महार्वमणिनिर्मितत्वेन तथाविधरत्नखण्डनस्य
च तादृश्या भावनायाः संभावितत्वादिति भावः । उत्प्रेक्षोदात्तयोः संसृष्टि: ॥६१ ॥
शीताळुभिर्यत्र शिरोगृहेषु गाढं कुमारैर्घटिताळेषु ।
तारासु रुद्वासु चिरं तमिस्रा मन्ये 'हिमर्तावभवन्महत्यः ॥ ६२ ॥
शीताळुभिरिति – यत्र द्वारवत्याम् । हिमतौं हेमन्ते । शीताळुभिः शीतम-
सहमानैः। "शीतोष्णाभ्यां तदसहने " इत्याळुच्प्रत्ययः । कुमारै: बालैः । नक्षत्र-
मार्गातिगामिसौधतळशायिभिरिति भावः । शिरोगृहेषु चन्द्रशालासु । सौधवाता-
यनकवाटेष्विति भावः । गाढं अशिथिलं यथातथा । घटिता योजिता अर्गळा:
कवाटविष्कम्भा येषु तादृशेषु सत्सु । अविरळदक्षिणोत्तरश्रेणीरूपतया ऊर्ध्वाधः-
पार्श्वेषु मागन्तररहितेष्विति भावः । अतएव तारासु उडुषु । चिरं घटिकाद्व-
यादिकालम् । रुद्रासु प्रतिहतगमनासु । पिहितवातायनोद्घाटनावसरप्रतीक्षणेन
विळम्बितास्विति भावः । न पुनः सर्वथा निरुद्धा स्विति तथासति शीतभीति [कृत]
1 A 3. यत् .
ताररेषु-तारतेषु.
2
3
* भि.