2023-02-21 15:33:16 by ambuda-bot
This page has not been fully proofread.
प्रबन्धचिन्तामणिः ।
[ द्वितीयः
तदर्थमनवबुध्यमानः, बालिका अपि यत्र एवंविधास्तत्र विद्वांसः कीदृशा भविष्यन्तीति विचार्य पश्चागतः । ]
४७) अथान्यस्मिन्नवसरे राजा राजपाटिकायां गजाधिरूढैः पुरान्तरा सञ्चरन् कमपि रोरं भूमि-
पतितकणांश्चिन्वन्तमवलोक्य-
5
10
15
६७. नियउयरपूरणम्मि' य असमत्था किं पि तेहिं जाएहिं ।
- इति तेनार्द्धक विना पूर्वार्द्धे प्रोक्ते;
सुसमत्था वि हु' न परोवयारिणो तेहि वि न किं पि ॥
६८. *'ते हि विन किंपि' भणिए भोजनरिन्देण दानसूरेण ' । दिन्नं 'मायंगसयं एगा कोडी हिरण्णस्स ॥
इति तद्वचनान्ते;
६९. परपत्थणापवनं मा जणणि जणेसु एरिसं पुत्तं ।
-इति तद्वाक्यादनु;
10
मां उयरे वि धरिजसु पत्थणभङ्गो कओ जेहिं ॥
स" इति वदन् 'कस्त्वमिति राज्ञाभिहितो नगरप्रधानैः" 'भवद्विविधविद्वघटायामपरथा प्रवेश-
मलभमानोऽनेनैव प्रपञ्चेन खामिदर्शनचिकीरयं राजशेखरः' इति ज्ञापितः । तंदुचितमहादानैः
प्रसादीकृते;+
[५४] [उद्दामाम्बुदनादनृत्तशिखिनीकेकातिरेकाकुले सुप्रापं सलिलं स्थलेष्वपि तदा निस्तर्ष घागमे ।
भीष्मे ग्रीष्मभरे परस्परदरादालोकमानं दिशो दीनं मीनकुलं न पालयसि रे कासार का सारता ॥
७०. मेकै: कोटरशायिमिर्मृतमिव क्ष्मान्तर्गतं कच्छपैः पाठीनैः पृथुपपीठलुठनाद्यसिन्मुहुर्मृच्छितम् ।
तस्मिन्नेव सरस्यकालजलदेनोन्नम्य तच्चेष्टितं येनाकुम्भनिमग्नवन्यकरिणां यूथैः पयः पीयते ॥
20
-इत्यकालजलद्रराजशेखरोक्तिः ।
४८) अर्थ कस्मिन्नपि संवत्सरे अवृष्टिभावात्कणतॄणानामप्राप्त्या दुःस्थे" देशे स्थानपुरुषैर्भोजा-
गमं ज्ञापितः श्रीभीमश्चिन्तां प्रपन्नो दौमरनामानं सन्धिविग्रहिकमादिशत्-'यत् किमपि दण्डं
दत्त्वाऽस्मिन् वर्षे श्रीभोज इहागच्छन्निवारणीयः । स इति तदादेशात्तत्र गतः । अत्यन्तविरूप-
तया" परिचितः । श्रीभोजेनेत्यभिधे-
1 D 'अथ' नास्ति । 2 ]) गजारूढः । 3P पूरणे वि । 4 Pa किं व; P तेहिं किं पि। 5Bबिहु जे ।
* 1) पुस्तके इयं गाथा नास्ति; B आदर्शे पृष्ठस्वाधोभागे केनापि पश्चाल्लिखित दृश्यते । + Ph दिनं देवेण भोयरापुण; Pb दान-
सूरेण भोजराएण; AB विक्रमराएण रायराएण- एतादृशाः पाठभेदाः । 6 Pa मत्तगयंदाण सयं । 7 ]D P& • पवतं । 8 Pa
जणेसि; A जिणेसु । 9 A ऊयरे विमा घरि०; D मा पुहवि मा धरि० । 10 Pa-b जेण । 11 Pa इति स; Pb इत्थं ।
12 Pb प्रधान पुरुषै० । 13 Pb ततस्तदु० । ↑ अत्र Dd आदर्श एतस्कथनं किञ्चिद् भिवप्रकारेण लिखितमुपलभ्यते । यथा-
'राजशेखरः इति भाषिणे विप्राय हस्तिनीं ददौ । पुनः स बिप्र:- "निर्वाता न कुटी न चाग्निशकटी० " ( इति समनं पथम्) इति श्रुत्वा
तेनैकादशसहस्त्राणि दत्तानि । अथ राजशेखरनामा कविः सन्ध्यायां महाकालप्रासादे सुप्तः पठति ।
(४४) पोतानेतानय गुणवति ग्रीष्मकालावसानं यावत्तावच्छमय रुदतो येन केनाशनेन ।
पश्चादम्भोधररसपरीपाकमासाद्य तुम्बी कुष्माण्डी च प्रभवति यदा के वयं भूभुजः के ॥
प्रसन्नेन राज्ञा सर्वस्वदानात्तोषितेन कविनोक्तम्- भेकै०' इत्यादि ।
1 केवलं P प्रतौ इदं पद्यं प्राप्यते । 11 ABD 'अथ' नास्ति । 15 Pa अवसरे। 16 D वृष्ट्यभावात् । 17 P तृणकणाना० ।
18 P विना नास्त्यन्यन्न 'दुस्थे देशे' । 19 D डामर । 20P संप्रतिवर्षे; P& सांप्रत० । 21 AD अत्यन्तविरूपवान् पर-
चित्तज्ञः; Boपरिचितश्च ।
[ द्वितीयः
तदर्थमनवबुध्यमानः, बालिका अपि यत्र एवंविधास्तत्र विद्वांसः कीदृशा भविष्यन्तीति विचार्य पश्चागतः । ]
४७) अथान्यस्मिन्नवसरे राजा राजपाटिकायां गजाधिरूढैः पुरान्तरा सञ्चरन् कमपि रोरं भूमि-
पतितकणांश्चिन्वन्तमवलोक्य-
5
10
15
६७. नियउयरपूरणम्मि' य असमत्था किं पि तेहिं जाएहिं ।
- इति तेनार्द्धक विना पूर्वार्द्धे प्रोक्ते;
सुसमत्था वि हु' न परोवयारिणो तेहि वि न किं पि ॥
६८. *'ते हि विन किंपि' भणिए भोजनरिन्देण दानसूरेण ' । दिन्नं 'मायंगसयं एगा कोडी हिरण्णस्स ॥
इति तद्वचनान्ते;
६९. परपत्थणापवनं मा जणणि जणेसु एरिसं पुत्तं ।
-इति तद्वाक्यादनु;
10
मां उयरे वि धरिजसु पत्थणभङ्गो कओ जेहिं ॥
स" इति वदन् 'कस्त्वमिति राज्ञाभिहितो नगरप्रधानैः" 'भवद्विविधविद्वघटायामपरथा प्रवेश-
मलभमानोऽनेनैव प्रपञ्चेन खामिदर्शनचिकीरयं राजशेखरः' इति ज्ञापितः । तंदुचितमहादानैः
प्रसादीकृते;+
[५४] [उद्दामाम्बुदनादनृत्तशिखिनीकेकातिरेकाकुले सुप्रापं सलिलं स्थलेष्वपि तदा निस्तर्ष घागमे ।
भीष्मे ग्रीष्मभरे परस्परदरादालोकमानं दिशो दीनं मीनकुलं न पालयसि रे कासार का सारता ॥
७०. मेकै: कोटरशायिमिर्मृतमिव क्ष्मान्तर्गतं कच्छपैः पाठीनैः पृथुपपीठलुठनाद्यसिन्मुहुर्मृच्छितम् ।
तस्मिन्नेव सरस्यकालजलदेनोन्नम्य तच्चेष्टितं येनाकुम्भनिमग्नवन्यकरिणां यूथैः पयः पीयते ॥
20
-इत्यकालजलद्रराजशेखरोक्तिः ।
४८) अर्थ कस्मिन्नपि संवत्सरे अवृष्टिभावात्कणतॄणानामप्राप्त्या दुःस्थे" देशे स्थानपुरुषैर्भोजा-
गमं ज्ञापितः श्रीभीमश्चिन्तां प्रपन्नो दौमरनामानं सन्धिविग्रहिकमादिशत्-'यत् किमपि दण्डं
दत्त्वाऽस्मिन् वर्षे श्रीभोज इहागच्छन्निवारणीयः । स इति तदादेशात्तत्र गतः । अत्यन्तविरूप-
तया" परिचितः । श्रीभोजेनेत्यभिधे-
1 D 'अथ' नास्ति । 2 ]) गजारूढः । 3P पूरणे वि । 4 Pa किं व; P तेहिं किं पि। 5Bबिहु जे ।
* 1) पुस्तके इयं गाथा नास्ति; B आदर्शे पृष्ठस्वाधोभागे केनापि पश्चाल्लिखित दृश्यते । + Ph दिनं देवेण भोयरापुण; Pb दान-
सूरेण भोजराएण; AB विक्रमराएण रायराएण- एतादृशाः पाठभेदाः । 6 Pa मत्तगयंदाण सयं । 7 ]D P& • पवतं । 8 Pa
जणेसि; A जिणेसु । 9 A ऊयरे विमा घरि०; D मा पुहवि मा धरि० । 10 Pa-b जेण । 11 Pa इति स; Pb इत्थं ।
12 Pb प्रधान पुरुषै० । 13 Pb ततस्तदु० । ↑ अत्र Dd आदर्श एतस्कथनं किञ्चिद् भिवप्रकारेण लिखितमुपलभ्यते । यथा-
'राजशेखरः इति भाषिणे विप्राय हस्तिनीं ददौ । पुनः स बिप्र:- "निर्वाता न कुटी न चाग्निशकटी० " ( इति समनं पथम्) इति श्रुत्वा
तेनैकादशसहस्त्राणि दत्तानि । अथ राजशेखरनामा कविः सन्ध्यायां महाकालप्रासादे सुप्तः पठति ।
(४४) पोतानेतानय गुणवति ग्रीष्मकालावसानं यावत्तावच्छमय रुदतो येन केनाशनेन ।
पश्चादम्भोधररसपरीपाकमासाद्य तुम्बी कुष्माण्डी च प्रभवति यदा के वयं भूभुजः के ॥
प्रसन्नेन राज्ञा सर्वस्वदानात्तोषितेन कविनोक्तम्- भेकै०' इत्यादि ।
1 केवलं P प्रतौ इदं पद्यं प्राप्यते । 11 ABD 'अथ' नास्ति । 15 Pa अवसरे। 16 D वृष्ट्यभावात् । 17 P तृणकणाना० ।
18 P विना नास्त्यन्यन्न 'दुस्थे देशे' । 19 D डामर । 20P संप्रतिवर्षे; P& सांप्रत० । 21 AD अत्यन्तविरूपवान् पर-
चित्तज्ञः; Boपरिचितश्च ।