2023-02-21 15:33:15 by ambuda-bot
This page has not been fully proofread.
१६
प्रबन्धचिन्तामणिः ।
[ प्रथमः
बन्तो देशान्तरादागता राज्ञो मिलिताः । तत्पार्श्वात्खाङ्गे मर्दनान् दापयति । ते च स्वकलया हस्तपादाद्यना-
न्युतार्य पुनः सञ्जीकुर्वन्ति । एवं द्वित्रिः कारितम् । हृष्टो राजा सीन्धलस्याप्येवं कारयति । तस्याङ्गेवतारितेषु
निश्रेष्टतां गतस्य नेत्रोद्धारं चकार । सज्जस्य तस्य नेत्रहरणे कः शक्तः । अतोऽनेन प्रकारेण ] श्रीमुञ्जेन निगृहीत-
नेत्रः काष्ठपञ्जरनियन्त्रितो भोजं सुतमजीजनत् । सोऽभ्यस्तसमस्तशास्त्रंः षड्त्रिंशद्दण्डीयुधान्य-
5 धीत्य द्वासप्ततिकलाकूपारपारङ्गमः समस्तलक्षणलक्षितो ववृधे । तज्जन्मनि जातंकविदा केनापि
नैमित्तिकेन जातकं समर्पितम् ।
३४. पञ्चाशत्पञ्च वर्षाणि मासाः 'सप्त दिनत्रयम् । भोक्तव्यं 'भोजराजेन सगौडं दक्षिणापथम् ॥
इति श्लोकार्थमवगम्यास्मिन्सति मत्सूनो राज्यं न भविष्यतीत्याशङ्क्यान्त्यजेभ्यो बधाय तं
समर्पयामास । अथ तैर्निशीथे माधुर्यधुर्याां तन्मूर्तिमवलोक्यं जातानुकम्पैः सकम्पैश्चेष्टदैवतं
10 स्मरेत्यभिहिते-
15 [२७] [* हा हा सल्लइ हियए कषं तुह भोज भणिय जं मरणे । मुह पाव दुट्ठ दोहगनिठामठामस्स त सरणे ॥
[२८] इणि राजिइं न हु काजु भोज गुणागर तूह विणु । काठ दिवारउ आज जिम जाई भोजह मिलूं ॥
ततो मंत्रिप्रबोधवाक्यं राज्ञः-
-
20
३५. मान्धाता स महीपतिः कृतयुगालङ्कारभूतो गतः सेतुर्येन महोदधौ विरचितः कासौ दशास्यान्तर्कः ।
अन्ये चापि युधिष्ठिरप्रभृतयो यावद्भवान् भूपते नैकेनापि समं गता वसुमती मन्ये त्वया यास्यति ॥
इदं काव्यं पत्रके आलिख्य तत्करेण नृपतये समर्पयामास । नृपतिस्तद्दर्शनात्खेदमेदुरमना अश्रूणि
मुशन् भ्रूणहत्याकारिणं स्वं निनिन्द ।
25
[२९] सामिय अतिहिं अजाणु जं इण परि बोलई हिव । जाण्या एडु प्रमाणु कीधउं जं न कयत्थियइ ॥
जं
इति राज्ञा भूयो भूयो विलप्यमानेन ]
३७) अथ तैस्तं सबहुमानमानीय युवराजपदवीदानपूर्व सम्मान्य तिलगदेशीयराज्ञा श्रीतलिप-
देवनाम्ना सैन्यप्रेषणैराक्रान्तो रोगग्रस्तेन रुद्रादित्यनाम्ना महामात्येन निषियमानोऽपि तं प्रति-
प्रतिष्ठासुः,
[ * मंत्रिणा उक्तम्-
[३०] देव अम्हारी सीप कीजइ अवगणिअद्द नही । तूं चालंती भीष इणि मंत्रिहिं हुस्यइ सही ॥
[३१] रुलीयउं रायह राजु तई बइठइ मई लंघीयइ । ए पुणि वडउं अकाजु तूं जाणे मालव धणी ॥
[३२] सामी मुहतर वीनवइ ए छेहलउ जुहारु । अम्ह आइसु हिव सीसि तुह पडतउं देखूं छारु ॥
-इति मंत्रिणा निषिद्धोऽपि ससैन्यथचाल । ]
गोदावरीं सरितमवधीकृत्य तामुल्लङ्घ्य प्रयाणकं न कार्यमिति शपथदानपूर्वं व्याषिद्धोऽपि तं
पुरा षोढा निर्जितमित्यवज्ञया पश्यन्नतिरेकवशात्तां सरितमुत्तीर्य स्कन्धावारं निवेशयामासँ ।
30 रुद्रादित्यो नृपतेस्तद्वृत्तान्त मवगर्म्यं कामपि भाविनीमविनीततयां विपदं विमृश्य स्वयं चितानले
18
●
1 ADP& समस्तराजशास्त्रः । 2 ADP 'दण्ड' नास्ति । 3 A ताजिकविदा । 4 BP सप्तमासाः; P& सप्तमास० ।
PP& भोजदेवेन भोक्तव्यं । 6 PP4 • मवधार्य । 7 AD • मवधार्य । 8 BP • भिहितः । 9 Dc ०न्तकृत् । 10 Db
सर्वेऽपि चास्तं गताः । 11 Db मुअ ।
* कोष्ठकान्तर्गताः पयः केवलं Pa प्रतौ लभ्यन्ते । 12 Pb स्थापिते । 13 AP
ब्याविध्य; P& निषिध्य; B व्याविधि । 14P निवेश्य स्थितः । 15 B तं नृपतेर्वृ०; P तं नृपस्य
वृनृपतेर्वृ० ।
16PP & • माकर्ण्य । 17 P भाविनीं विपदं विमृश्य नृपस्याविनीततया चितानले ।
प्रबन्धचिन्तामणिः ।
[ प्रथमः
बन्तो देशान्तरादागता राज्ञो मिलिताः । तत्पार्श्वात्खाङ्गे मर्दनान् दापयति । ते च स्वकलया हस्तपादाद्यना-
न्युतार्य पुनः सञ्जीकुर्वन्ति । एवं द्वित्रिः कारितम् । हृष्टो राजा सीन्धलस्याप्येवं कारयति । तस्याङ्गेवतारितेषु
निश्रेष्टतां गतस्य नेत्रोद्धारं चकार । सज्जस्य तस्य नेत्रहरणे कः शक्तः । अतोऽनेन प्रकारेण ] श्रीमुञ्जेन निगृहीत-
नेत्रः काष्ठपञ्जरनियन्त्रितो भोजं सुतमजीजनत् । सोऽभ्यस्तसमस्तशास्त्रंः षड्त्रिंशद्दण्डीयुधान्य-
5 धीत्य द्वासप्ततिकलाकूपारपारङ्गमः समस्तलक्षणलक्षितो ववृधे । तज्जन्मनि जातंकविदा केनापि
नैमित्तिकेन जातकं समर्पितम् ।
३४. पञ्चाशत्पञ्च वर्षाणि मासाः 'सप्त दिनत्रयम् । भोक्तव्यं 'भोजराजेन सगौडं दक्षिणापथम् ॥
इति श्लोकार्थमवगम्यास्मिन्सति मत्सूनो राज्यं न भविष्यतीत्याशङ्क्यान्त्यजेभ्यो बधाय तं
समर्पयामास । अथ तैर्निशीथे माधुर्यधुर्याां तन्मूर्तिमवलोक्यं जातानुकम्पैः सकम्पैश्चेष्टदैवतं
10 स्मरेत्यभिहिते-
15 [२७] [* हा हा सल्लइ हियए कषं तुह भोज भणिय जं मरणे । मुह पाव दुट्ठ दोहगनिठामठामस्स त सरणे ॥
[२८] इणि राजिइं न हु काजु भोज गुणागर तूह विणु । काठ दिवारउ आज जिम जाई भोजह मिलूं ॥
ततो मंत्रिप्रबोधवाक्यं राज्ञः-
-
20
३५. मान्धाता स महीपतिः कृतयुगालङ्कारभूतो गतः सेतुर्येन महोदधौ विरचितः कासौ दशास्यान्तर्कः ।
अन्ये चापि युधिष्ठिरप्रभृतयो यावद्भवान् भूपते नैकेनापि समं गता वसुमती मन्ये त्वया यास्यति ॥
इदं काव्यं पत्रके आलिख्य तत्करेण नृपतये समर्पयामास । नृपतिस्तद्दर्शनात्खेदमेदुरमना अश्रूणि
मुशन् भ्रूणहत्याकारिणं स्वं निनिन्द ।
25
[२९] सामिय अतिहिं अजाणु जं इण परि बोलई हिव । जाण्या एडु प्रमाणु कीधउं जं न कयत्थियइ ॥
जं
इति राज्ञा भूयो भूयो विलप्यमानेन ]
३७) अथ तैस्तं सबहुमानमानीय युवराजपदवीदानपूर्व सम्मान्य तिलगदेशीयराज्ञा श्रीतलिप-
देवनाम्ना सैन्यप्रेषणैराक्रान्तो रोगग्रस्तेन रुद्रादित्यनाम्ना महामात्येन निषियमानोऽपि तं प्रति-
प्रतिष्ठासुः,
[ * मंत्रिणा उक्तम्-
[३०] देव अम्हारी सीप कीजइ अवगणिअद्द नही । तूं चालंती भीष इणि मंत्रिहिं हुस्यइ सही ॥
[३१] रुलीयउं रायह राजु तई बइठइ मई लंघीयइ । ए पुणि वडउं अकाजु तूं जाणे मालव धणी ॥
[३२] सामी मुहतर वीनवइ ए छेहलउ जुहारु । अम्ह आइसु हिव सीसि तुह पडतउं देखूं छारु ॥
-इति मंत्रिणा निषिद्धोऽपि ससैन्यथचाल । ]
गोदावरीं सरितमवधीकृत्य तामुल्लङ्घ्य प्रयाणकं न कार्यमिति शपथदानपूर्वं व्याषिद्धोऽपि तं
पुरा षोढा निर्जितमित्यवज्ञया पश्यन्नतिरेकवशात्तां सरितमुत्तीर्य स्कन्धावारं निवेशयामासँ ।
30 रुद्रादित्यो नृपतेस्तद्वृत्तान्त मवगर्म्यं कामपि भाविनीमविनीततयां विपदं विमृश्य स्वयं चितानले
18
●
1 ADP& समस्तराजशास्त्रः । 2 ADP 'दण्ड' नास्ति । 3 A ताजिकविदा । 4 BP सप्तमासाः; P& सप्तमास० ।
PP& भोजदेवेन भोक्तव्यं । 6 PP4 • मवधार्य । 7 AD • मवधार्य । 8 BP • भिहितः । 9 Dc ०न्तकृत् । 10 Db
सर्वेऽपि चास्तं गताः । 11 Db मुअ ।
* कोष्ठकान्तर्गताः पयः केवलं Pa प्रतौ लभ्यन्ते । 12 Pb स्थापिते । 13 AP
ब्याविध्य; P& निषिध्य; B व्याविधि । 14P निवेश्य स्थितः । 15 B तं नृपतेर्वृ०; P तं नृपस्य
वृनृपतेर्वृ० ।
16PP & • माकर्ण्य । 17 P भाविनीं विपदं विमृश्य नृपस्याविनीततया चितानले ।