2023-07-31 14:28:20 by Pratik_Rumde
This page has not been fully proofread.
५) अथान्यस्मिन्नवसरे समाभास्थितं श्रीविक्रमं सामुद्रिकशास्त्रवेदी कश्चिद्वैदेशिको द्वाःस्थ-
निवेदितः प्रविश्य नृपलक्षणानि निरीक्ष्यमाण: शिरोधूननपरो,'नृपेण स विषादकारणं पृष्टः,
ऊचे- 'देव ! त्वां' सर्वापलक्षणनिधिमपि षण्णवतिदेशसाम्राज्यलक्ष्ममीं भुञ्जानमवेक्ष्य सामुद्रिक
शास्त्रे निर्वेदपरोऽभवम् । तत्किमपि कर्बुरान्त्रं न पश्यामि यत्प्रभावेण त्वमपि राज्यं कुरुषे" ।
5' ।
इतितातद्वाक्यानन्तरमेव कृपाणिकामाकृष्य' यावदुदरे निधत्ते तावत्तेन 'किमेतदि' ति पृष्टः श्री-
विक्रमः प्राह - 'उदरं विदार्य तव तद्विधमन्त्रं दर्शयिष्यामी'ति वदन्, 'द्वात्रिंशतोऽधिकमिदं"
सत्त्वलक्षणं तव" नावगतमि' ति पारितोषिकदानपूर्वकं नृपस्तं विससर्ज । इति सत्त्वपरीक्षा
प्रबन्धः ॥ ४ ॥
६) अथ"कस्मिंश्चिदवसरे, परपुरप्रवेशविद्ययया निराकृतःताः पराः" सर्वा अपि विफलाः कला
इति निशम्य तदघिधिगमाय श्रीपर्वते भैरवानन्दयोगिनः समीपे श्रीविक्रमस्तं चिरमारराध ।
तत्पूर्वसेवकेन केनापि" द्विजातिना [राज्ञोऽग्रे इति कथितम्-यत्वया त्वया] 'मां विहाय परपुरप्रवेश-
विद्या गुरोर्नादेया ।' इत्युपरूरुद्धो नृपो विद्यादानोधद्यतं गुरुं विज्ञपयामास - [यत्प्रथममस्मै द्विजाय
विद्यां देहि पश्चान्मह्यम् । हे राजन् ] 'अयं विद्यायाः सर्वथाऽनर्ह' इति गुरुणोदिते, भूयोभूयः,
तव पश्चात्तापो भविष्यतीत्युपदिश्य, नृपोपरोधात्तेन विप्राय विद्या प्रदत्ता । ततः प्रत्यावृत्तौ
15 द्वावप्युज्जयिनीं प्राप्य पट्टहस्तिविपत्तिविषण्णं राजलोकमालोक्य परपुरप्रवेश विद्यानुभवनिमित्तं
च राजा निजगजशरीरे आत्मानं न्यवेशयत् । तद्यथा-
*-
५. विप्रे" ग् प्राहरिके नृपो निजगजस्याङ्गेऽविशद्विद्यया, विप्रो भूपचवपुर्विवेश, नृपतिः क्रीडाशुकोऽभूत्ततः । *
पल्लीगात्रनिवेशितात्मनि नृपे व्यामृश्य देव्या मृर्ति"तिं, विप्रः कीरमजीवयन्, निजतनुं श्री विक्रमो लब्धवान् ॥ ५
इत्थं श्रीविक्रमार्कस्य परपुरप्रवेशविद्या सिद्धा । इति विद्यासिद्धिप्रबन्धः" ॥ ५ ॥
1 P आदर्श 'कश्चिकवादिविको' इत्येवंरूपोऽपपाठः । 2 एतद् वाक्यस्थाने B आदर्श 'नृपेणोचे सविपादं कथं त्वं पृष्टः'
एतादृशं वाक्यम् । 3 'देव त्वां' स्थाने D 'यवां' ।
4 B सामुद्रशा० । 5A करोति; D करोषि । 6AD ' एव'
नास्ति । 7 AD ● मादाय । 8 BP नास्ति । 9 B०मश्रं च । 10 B ० शतोदितमिदं । 11 A तवावगत ०;
D तव
नोवगत● । + केवलं Da-b आदर्शयोः इदं वाक्यं लभ्यते । 12 B कस्मिन्नवसरे । 13 A परप्रवेश । 14 B विद्या० ।
15 P विद्यया विनाकृताः । 16 B वि हाय 'पराः' नास्ति । 17 B सेवकेनापि द्विजन्मना । 1 एपः पाठः BP सम्झके आदर्शे-
अनुपलभ्यः । 18 A. विज्ञापया० । 19 ADB भूपः प्राहरिके द्विजे । 20 B पल्लीं; P भृंगी ।
21 B मृतं ।
22 B विप्रं ।
*
अस्य पद्यस्य द्वितीय तृतीययोः पादयोर्मध्ये P संज्ञके आदर्श निम्नावतारितः कियानधिकः पाठः प्रक्षिप्तो दृश्यते-
"शुकोक्तिः–(३) 'यमी किं ध्यायते ध्याने गुरवे क्रियते किमु । प्रतिपक्षं सतां कीडगादौ छात्राः पठन्ति किम् ॥ ॐ नमः सिद्धं ।
राज्ञी कथयति – (४) किं जीवियस्स चिह्नं का भज्जा होइ मयणरायस्स का पुष्फाण पहाणा परिणीया किं कुणइ बाला ॥ सासुरइजाइ ।
शुकोतिः– (५) 'निवरुद्द प्र (?) णाण मज्झे कामिणी हारो न होइ रे सुहय । तकहिओ वि न याणसि पंडिय गव्वं किमुष्वहसि ॥"
23 P एवं श्रीविक्रमपरपुरप्रवेशविद्यासिद्धिः । 24 Da आदर्श एवेदं समाप्तिवाक्यं दृश्यते ।
अन्त्र, विद्यासिद्धिप्रबन्धानन्तरं ]) पुस्तकस्थस्य परिशिष्टानुसारेण कस्मिंश्चिदादर्शे निम्नलिखितोवृत्तान्तोऽधिक उपलभ्यते ।
"एकदा नृपो गुरुवन्दनाय गतः । तत्र वृद्धं कमपि तपस्विनं पठन्तं वन्दयामास । तेन नाशीर्निगदिता पठनव्यप्रेण । राज्ञोकं वृद्ध !
पठनू मुशलं फुल्लावयिष्यसि ? । तदवगम्य तेन पठित्वा सूरिपदे प्राप्ते तस्यैव राज्ञः सदसि गत्या मुशलमानाय्यालवालं विधाय श्रीऋषभ-
देवस्तवेन मुशलं पुष्पयित्वा गतः तावता सिद्धसेनेनापि तदनगत्य वादाय पृष्ठे गतम् । परेण केतलारसग्रामं व्रजन् बृद्धवादी रूदः ।
वादं विधेहीति । तेनोकं पुरे गम्यते, तत्र सभ्या भवन्ति । पुनः प्रतिवादिनोचे- अत्रैव वादः । अमी गोपाः सभ्याः । तेऽप्याकारिताः ।
प्रथमं सिद्धसेनेनोपन्यासो विहितो गीर्वाणवाण्या । तदनु वृद्धवादिना गण्ठीयकं बद्ध्वा गोपकुण्डकं विधाय प्रोचे-
निवेदितः प्रविश्य नृपलक्षणानि निरीक्ष्यमाण: शिरोधूननपरो,
ऊचे-
शास्त्रे निर्वेदपरोऽभवम् । तत्किमपि कर्बुरान्त्रं न पश्यामि यत्प्रभावेण त्वमपि राज्यं कुरुषे
5
इति
विक्रमः प्राह
सत्त्वलक्षणं तव
प्रबन्धः ॥ ४ ॥
६) अथ
इति निशम्य तद
तत्पूर्वसेवकेन केनापि
विद्या गुरोर्नादेया ।' इत्युप
विद्यां देहि पश्चान्मह्यम् । हे राजन्
तव पश्चात्तापो भविष्यतीत्युपदिश्य, नृपोपरोधात्तेन विप्राय विद्या प्रदत्ता । ततः प्रत्यावृत्तौ
च राजा निजगजशरीरे आत्मानं न्यवेशयत् । तद्यथा-
*
५. विप्रे
पल्लीगात्रनिवेशितात्मनि नृपे व्यामृश्य देव्या मृ
इत्थं श्रीविक्रमार्कस्य परपुरप्रवेशविद्या सिद्धा । इति विद्यासिद्धिप्रबन्धः
1 P आदर्श 'कश्चिकवादिविको' इत्येवंरूपोऽपपाठः । 2 एतद् वाक्यस्थाने B आदर्श 'नृपेणोचे सविपादं कथं त्वं पृष्टः'
एतादृशं वाक्यम् । 3 'देव त्वां' स्थाने D 'यवां' ।
4 B सामुद्रशा० । 5A करोति; D करोषि । 6AD ' एव'
नास्ति । 7 AD ● मादाय । 8 BP नास्ति । 9 B०मश्रं च । 10 B ० शतोदितमिदं । 11 A तवावगत ०;
D तव
नोवगत● । + केवलं Da-b आदर्शयोः इदं वाक्यं लभ्यते । 12 B कस्मिन्नवसरे । 13 A परप्रवेश । 14 B विद्या० ।
15 P विद्यया विनाकृताः । 16 B वि हाय 'पराः' नास्ति । 17 B सेवकेनापि द्विजन्मना । 1 एपः पाठः BP सम्झके आदर्शे-
अनुपलभ्यः । 18 A. विज्ञापया० । 19 ADB भूपः प्राहरिके द्विजे । 20 B पल्लीं; P भृंगी ।
21 B मृतं ।
22 B विप्रं ।
अस्य पद्यस्य द्वितीय तृतीययोः पादयोर्मध्ये P संज्ञके आदर्श निम्नावतारितः कियानधिकः पाठः प्रक्षिप्तो दृश्यते-
"शुकोक्तिः–(३) 'यमी किं ध्यायते ध्याने गुरवे क्रियते किमु । प्रतिपक्षं सतां कीडगादौ छात्राः पठन्ति किम् ॥ ॐ नमः सिद्धं ।
राज्ञी कथयति – (४) किं जीवियस्स चिह्नं का भज्जा होइ मयणरायस्स का पुष्फाण पहाणा परिणीया किं कुणइ बाला ॥ सासुरइजाइ ।
शुकोतिः– (५) 'निवरुद्द प्र (?) णाण मज्झे कामिणी हारो न होइ रे सुहय । तकहिओ वि न याणसि पंडिय गव्वं किमुष्वहसि ॥"
23 P एवं श्रीविक्रमपरपुरप्रवेशविद्यासिद्धिः । 24 Da आदर्श एवेदं समाप्तिवाक्यं दृश्यते ।
अन्त्र, विद्यासिद्धिप्रबन्धानन्तरं ]) पुस्तकस्थस्य परिशिष्टानुसारेण कस्मिंश्चिदादर्शे निम्नलिखितोवृत्तान्तोऽधिक उपलभ्यते ।
"एकदा नृपो गुरुवन्दनाय गतः । तत्र वृद्धं कमपि तपस्विनं पठन्तं वन्दयामास । तेन नाशीर्निगदिता पठनव्यप्रेण । राज्ञोकं वृद्ध !
पठनू मुशलं फुल्लावयिष्यसि ? । तदवगम्य तेन पठित्वा सूरिपदे प्राप्ते तस्यैव राज्ञः सदसि गत्या मुशलमानाय्यालवालं विधाय श्रीऋषभ-
देवस्तवेन मुशलं पुष्पयित्वा गतः तावता सिद्धसेनेनापि तदनगत्य वादाय पृष्ठे गतम् । परेण केतलारसग्रामं व्रजन् बृद्धवादी रूदः ।
वादं विधेहीति । तेनोकं पुरे गम्यते, तत्र सभ्या भवन्ति । पुनः प्रतिवादिनोचे- अत्रैव वादः । अमी गोपाः सभ्याः । तेऽप्याकारिताः ।
प्रथमं सिद्धसेनेनोपन्यासो विहितो गीर्वाणवाण्या । तदनु वृद्धवादिना गण्ठीयकं बद्ध्वा गोपकुण्डकं विधाय प्रोचे-