2023-02-21 15:33:35 by ambuda-bot
This page has not been fully proofread.
१२२
प्रबन्धचिन्तामणिः ।
[ पञ्चमः
यक्ष्मणः प्रवेशोऽभूदिति देवतादेशेनातीन्द्रियं भावं विज्ञपयन्, तत्कलाकलापचमत्कृतेन राज्ञा
तस्य व्याधेः प्रतीकारतयानुयुक्तो लक्षत्रयमूल्यं रसायनं निवेदयन्, षड्भिर्मासैस्तावता द्रव्यव्य-
येन परमादरेण च तस्मिन् रसायने सिद्धे, प्रदोषसमये तद्रसायनं काचमये कुम्पके विन्यस्य नरे-
न्द्रपल्यङ्के निधाय प्रत्यूषे देवतार्चनानन्तरं तद्रसायनमत्तुमिच्छु: रसायनपूजावर्द्धापनादनु
5 सज्जीकृतायां समग्रसामग्र्यां स लघुरगदंकारी केनापि कारणेन तं काचकुम्पकं भूमावास्फाल्य
बभञ्ज । आः किमेतदिति राज्ञोक्ते रसायनपरिमलबलादेव' पलायिते व्याधौ व्याधेरभावाद्धातु-
क्षयकारिणानेन' वृथा स्थापितेनालम्, यदद्य शर्वरीविरामे सति सा पूर्वोक्ता कृष्णा छाया प्रभो-
र्वपुरपास्य दूरं गतैव ददृशे, इत्यर्थे देवः प्रमाणमिति तदीयसत्यप्रत्ययेन परितोषितो राजा दारि-
ह्यद्रोहि पारितोषिकं प्रसादीचकार ।
10
15
२२५) अथ ते सर्वे व्याधय स्तेन चिकित्सितेन भूतलादुच्छेदिताः, स्वर्लोकेऽश्विनीकुमार वैद्ययोः
स्वपराभवं निजगदुः । अथ तो तया प्रवृत्त्या चित्रीयमाणमानसौ नीलवर्णविहङ्गमयुग्मीभूय
व्याधिप्रतिभटस्य लघुवाग्भटस्य धवलगृहवातायनतले वलभ्यां निविष्टौ 'कोऽरुक' शब्दं चक्रतुः ।
अर्थ स आयुर्वेदवेदी नेदीयांसं तदीयं शब्दं साभिप्रायं चेतसि चिरं विचिन्त्य -
20
२६७. अंशाकभोजी घृतमत्ति योऽन्धसा पयोरसान् शीलति नातिपोऽम्भसाम् ।
अभुक् विरुटू वातकृतां' विदाहिनां चलत्प्रमुक् जीर्णभुगल्पशीररुक् " ॥
10
इति" भणितानन्तरं किञ्चिञ्चमत्कृतचित्तौ तौ प्रयाती । पुनर्द्वितीयदिने द्वितीयवेलायां तादृक्-
पक्षिरूपं विधाय प्राक्तनशब्दं कुर्वाणौ समायात वैद्यगृहे । पुनस्तयोर्वचः-
15
२६८. वर्षासु यस्तिष्ठति शरदि पिचति हेमन्तशिशिरयोरत्ति ।
14
माद्यति मधुनि ग्रीष्मे स्वपिति भवति खग ! [नरः] सोऽरुक् ॥
इति भणितानन्तरं पुनरेव गतौ । 'तृतीयदिने योगीन्द्ररूपं कृत्वा तद्गृहे समागतौं' । तयोर्वचः-
२६९. अभूमिजमनाकाशमहट्टान्तवारिजम् । सम्मतं सर्वशास्त्राणां वद वैद्य ! किमौषधम् ? ॥
पुनर्वैधवच:-
२७०. अभृमिजमनाकाशं पथ्यं रसविवर्जितम् । पूर्वाचार्य: समाख्यातं लङ्घनं परमषधम् ॥
तत्ते निजाभिप्रायसदृशप्रत्युत्तरत्रयदानेन" चमत्कृतचित्तौ वैद्यौ प्रत्यक्षीभूय यथाभिमतं वरं
25 वितीर्य स्वस्थानं भेजतुः ।
-
19
॥ इति वैधवाग्भटप्रबन्धः ॥
२२६) अथ धामणउलिग्रामे वास्तव्यो धाराभिधानः कोऽपि नैगमः श्रिया वैश्रवणस्पर्द्विष्णुः
सङ्घाधिपत्यमासाद्य माद्यद्रविणव्ययव्यतिकरजीवित जीवलोकः पञ्चभिरङ्गजैः समं श्रीरैवताच-
लोपत्यकायां विहितावासः, दिगम्बरभक्तेन केनापि गिरिनगरराज्ञा सिताम्बरभक्त इति स
30 स्खल्यमानस्तद्वयोः सैन्ययोः समरसंरम्भे प्रवर्त्तमाने सति अमानेन रणरसेन युध्यमाना देवभ-
20
1 D परिमलादेव । 2 P 'अनेन' नास्ति । 3 D 'लघु' नाम्ति । 4 D ततः । 5 A आशाक० । 6 A घृतमत्पर्यो-
धसा । 7 D नात्ति योऽम्भसा । 8 D विभुक् । 9 D नापकृतां; A तावकृतां । 10 P चलप्रभुक् । 11 D ०ल्पसारभुक् ।
12 D इत्यभाणि । 13 D 'किञ्चित्' नाम्ति । 14 D ० वचः प्रतिवचः । 15 P वर्षा । १ - १ एतद्न्तर्गता पंक्ति: P प्रतौ
पनिता । 16 D अहन्तव्यम० । 17 इदं पदं D पुस्तके मूलग्रन्थे नास्ति । 18 A धारणउलि० । 19 A धाराख्यः; P
नास्ति । 20 D ●राजेन ।
प्रबन्धचिन्तामणिः ।
[ पञ्चमः
यक्ष्मणः प्रवेशोऽभूदिति देवतादेशेनातीन्द्रियं भावं विज्ञपयन्, तत्कलाकलापचमत्कृतेन राज्ञा
तस्य व्याधेः प्रतीकारतयानुयुक्तो लक्षत्रयमूल्यं रसायनं निवेदयन्, षड्भिर्मासैस्तावता द्रव्यव्य-
येन परमादरेण च तस्मिन् रसायने सिद्धे, प्रदोषसमये तद्रसायनं काचमये कुम्पके विन्यस्य नरे-
न्द्रपल्यङ्के निधाय प्रत्यूषे देवतार्चनानन्तरं तद्रसायनमत्तुमिच्छु: रसायनपूजावर्द्धापनादनु
5 सज्जीकृतायां समग्रसामग्र्यां स लघुरगदंकारी केनापि कारणेन तं काचकुम्पकं भूमावास्फाल्य
बभञ्ज । आः किमेतदिति राज्ञोक्ते रसायनपरिमलबलादेव' पलायिते व्याधौ व्याधेरभावाद्धातु-
क्षयकारिणानेन' वृथा स्थापितेनालम्, यदद्य शर्वरीविरामे सति सा पूर्वोक्ता कृष्णा छाया प्रभो-
र्वपुरपास्य दूरं गतैव ददृशे, इत्यर्थे देवः प्रमाणमिति तदीयसत्यप्रत्ययेन परितोषितो राजा दारि-
ह्यद्रोहि पारितोषिकं प्रसादीचकार ।
10
15
२२५) अथ ते सर्वे व्याधय स्तेन चिकित्सितेन भूतलादुच्छेदिताः, स्वर्लोकेऽश्विनीकुमार वैद्ययोः
स्वपराभवं निजगदुः । अथ तो तया प्रवृत्त्या चित्रीयमाणमानसौ नीलवर्णविहङ्गमयुग्मीभूय
व्याधिप्रतिभटस्य लघुवाग्भटस्य धवलगृहवातायनतले वलभ्यां निविष्टौ 'कोऽरुक' शब्दं चक्रतुः ।
अर्थ स आयुर्वेदवेदी नेदीयांसं तदीयं शब्दं साभिप्रायं चेतसि चिरं विचिन्त्य -
20
२६७. अंशाकभोजी घृतमत्ति योऽन्धसा पयोरसान् शीलति नातिपोऽम्भसाम् ।
अभुक् विरुटू वातकृतां' विदाहिनां चलत्प्रमुक् जीर्णभुगल्पशीररुक् " ॥
10
इति" भणितानन्तरं किञ्चिञ्चमत्कृतचित्तौ तौ प्रयाती । पुनर्द्वितीयदिने द्वितीयवेलायां तादृक्-
पक्षिरूपं विधाय प्राक्तनशब्दं कुर्वाणौ समायात वैद्यगृहे । पुनस्तयोर्वचः-
15
२६८. वर्षासु यस्तिष्ठति शरदि पिचति हेमन्तशिशिरयोरत्ति ।
14
माद्यति मधुनि ग्रीष्मे स्वपिति भवति खग ! [नरः] सोऽरुक् ॥
इति भणितानन्तरं पुनरेव गतौ । 'तृतीयदिने योगीन्द्ररूपं कृत्वा तद्गृहे समागतौं' । तयोर्वचः-
२६९. अभूमिजमनाकाशमहट्टान्तवारिजम् । सम्मतं सर्वशास्त्राणां वद वैद्य ! किमौषधम् ? ॥
पुनर्वैधवच:-
२७०. अभृमिजमनाकाशं पथ्यं रसविवर्जितम् । पूर्वाचार्य: समाख्यातं लङ्घनं परमषधम् ॥
तत्ते निजाभिप्रायसदृशप्रत्युत्तरत्रयदानेन" चमत्कृतचित्तौ वैद्यौ प्रत्यक्षीभूय यथाभिमतं वरं
25 वितीर्य स्वस्थानं भेजतुः ।
-
19
॥ इति वैधवाग्भटप्रबन्धः ॥
२२६) अथ धामणउलिग्रामे वास्तव्यो धाराभिधानः कोऽपि नैगमः श्रिया वैश्रवणस्पर्द्विष्णुः
सङ्घाधिपत्यमासाद्य माद्यद्रविणव्ययव्यतिकरजीवित जीवलोकः पञ्चभिरङ्गजैः समं श्रीरैवताच-
लोपत्यकायां विहितावासः, दिगम्बरभक्तेन केनापि गिरिनगरराज्ञा सिताम्बरभक्त इति स
30 स्खल्यमानस्तद्वयोः सैन्ययोः समरसंरम्भे प्रवर्त्तमाने सति अमानेन रणरसेन युध्यमाना देवभ-
20
1 D परिमलादेव । 2 P 'अनेन' नास्ति । 3 D 'लघु' नाम्ति । 4 D ततः । 5 A आशाक० । 6 A घृतमत्पर्यो-
धसा । 7 D नात्ति योऽम्भसा । 8 D विभुक् । 9 D नापकृतां; A तावकृतां । 10 P चलप्रभुक् । 11 D ०ल्पसारभुक् ।
12 D इत्यभाणि । 13 D 'किञ्चित्' नाम्ति । 14 D ० वचः प्रतिवचः । 15 P वर्षा । १ - १ एतद्न्तर्गता पंक्ति: P प्रतौ
पनिता । 16 D अहन्तव्यम० । 17 इदं पदं D पुस्तके मूलग्रन्थे नास्ति । 18 A धारणउलि० । 19 A धाराख्यः; P
नास्ति । 20 D ●राजेन ।