न्यायकोशः /982

९२८
 
न्यायकोशः ।
 
• प्रकारतानिरूपिता विशेष्यता एकैव । समुच्चये तु विशेष्यताद्वयम् इति
•
संशयसमुच्चययोर्भेद इति च विज्ञेयम् । यद्वा अवच्छेद्यावच्छेदकभावा-

पन्नविषयतावत्त्वम् ( ग० सत्प्र० ) । संशयीय विशेष्यतयोरवच्छेद्या.

भिर्विज्ञेयम् । अत्र संशयलक्षणं च सूत्रकारैरुक्तम् समानानेकधर्मोपपत्ते-

वच्छेदकभावस्तु समुच्चयज्ञानव्यावर्तनायावश्यं स्वीकर्तव्य इति सूक्ष्मदर्शि-

विप्रतिपत्तेरुपलब्ध्यनुपलब्ध्यव्यवस्थातश्च विशेषापेक्षो विमर्शः संशयः
 

(गौ० १।१।२३) (ता० २० श्लो० ५६) । तत्र ( १ ) समानधर्मोपपते-

विशेषापेक्षो विमर्श: संशयः इति । स्थाणुपुरुषयोः समानं धर्ममारोह

परिणाहौ पश्यन् पूर्वदृष्टं च तयोर्विशेषं बुभुत्समानः किंस्वित् इत्यन्यतर-

नावधारयति । तदनवधारणं ज्ञानं ( विमर्शः ) संशयः । वस्तुखरूप

मनयोर्धर्ममुपलभे विशेषमन्यतरस्य नोपलभे इत्येषा बुद्धिरपेक्षा स
 
२२९४
 

प्रवर्तिका वर्तते । तेन विशेषापेक्षो विमर्शः संशय: । ( २ )

पपत्तेरिति । समानजातीयमसमानजातीयं चानेकम् । तस्यानेकस्य म

पपत्तेर्विशेषस्योभयथा दृष्टत्वात् । समानजातीयेभ्योसमानजातीयेभ्यक्षार्था/
 

संशयस्य
अनेकधर्मो
 
गुणकर्मभ्यश्च ।
 
विशिष्यन्ते । गन्धवत्त्वात्पृथिव्यबादिभ्यो विशिष्यते
•
अस्ति च शब्दे विभागजत्वं विशेषः । तस्मिन् द्रव्यं गुणः कर्म वा इति

संदेहः । विशेषस्योभयथा दृष्टत्वात् किं द्रव्यस्य सतो गुणकर्मन्यो

विशेष: आहोखिद्गुणस्य सत इति अथ कर्मणः सत इति विशेषापेक्षा

पत्तेरिति । व्याहतमेकार्थदर्शनं विप्रतिपत्तिः । व्याघातो विरोधोसहभाव

अन्यतमस्य व्यवस्थापकं धर्म नोपलभे इति बुद्धिरिति । ( ३ ) /

इति । अस्त्यात्मेत्येकं दर्शनम् । नास्त्यात्मेत्यपरम् । न च सद्भावा सद्भाव

सकत्र संभवतः । न चान्यतरसाधको हेतुरुपलभ्यते । तत्र तत्त्वानव-
विप्रति
 
•
लभ्यते तडागादिषु । मरीचिषु चाविद्यमानमुदकमिति । ततः कचिदुप
 

लम्यमाने
 
सञ्चोटकमप-
तत्त्वव्यवस्थापकस्य
 
• प्रमाणस्यानुपलब्धेः किं सदुपच
अथासत् इति संशयो भवति । (५) अनुपलब्ध्यव्यवस्थातः
•
नोपलभ्यते मूलकीलकोदकादि । असच्चानुत्पन्नं निरुद्धं वा / ततः
 
• प्रमाणस्यानुपलब्धेः किं सदुप
 
सच