न्यायकोशः /960
This page has not been fully proofread.
न्यायकोशः ।
१ (मु० गु० ) इति । द्वित्वादिसंख्यायाः खल्त्रेकत्वेभ्योनेकविषयबुद्धि-
सहितेभ्यो निष्पत्तिः । अपेक्षाबुद्धिविनाशाद्विनाशः इति । कचिच्चाय-
• विनाशाद्वित्वविनाशः ( प्रशस्त० पृ० २५-२६) इति । [६]
शाब्दिकास्तु नियत विषयपरिच्छेदहेतुः संख्या इति वदन्ति । २ ज्ञान-
विशेषः ( सम्यग्बुद्धिः ) । यथा सांख्यः इत्यादौ संख्याशब्दार्थः ।
३ विचार: ( राजनि० ) ।
संगतिः – १ [क] एकवाक्यतापन्नत्वे सति अनन्तराभिधानप्रयोजक
जिज्ञासाजनकज्ञान विषयोर्थः ।
यथा
प्रत्यक्षनिरूपणकार्यत्वमनुमान-
Trgons
www
निरूपणे संगतिः ( दीधि० २ पृ० २ ) ( म० प्र० पृ० १५)
( राम० २ पृ० १३४ ) । यथा वा सद्धेतुनिरूपणा
.. निरूपणे व्याप्तिपक्षधर्मत्व विरहरूप प्रसङ्ग संगतिः ( ग० २ हेवा
सामा० पृ० १ ) । संगतिश्च कस्यचिद्वस्तुनो निरूपणे छुपयुज्यते ।
( राम० २ पृ० १३४ ) इति । असंगतत्वज्ञानेन हि ग्रन्थादेरुन्मत्त
अत्र व्याप्तिरनुसंधेया यद्यदनन्तरं निरूप्यं भवति तत्तत्संगतं भवति
• प्रलपितत्वशङ्का उत्पद्यते । संगतत्वज्ञानेन तु तन्निवृत्तिः । तत एक
• प्रमाणमपि नासंगतं प्रयुञ्जीत इत्यभियुक्तोक्ति: ( राम० २ पृ० १३४)/
वाक्यताप्रतिपत्तिः । तदेव संगतेः प्रयोजनम् ( भवा० ) / अत एवं
• पूर्वापरग्रन्थैकवाक्यताप्रतिपत्तिः एकप्रयोजनवत्ताज्ञानफलिका प्रयोजन
( दीधि० २ पृ० १ ) ( वै० सा० द० ) । संगतिलक्षणं तु प्रसा
धन्यतमत्वम् ( भवा० ) । जायते च कार्ये कारणे वा ज्ञाते कारण
कार्यत्वस्य वा ज्ञानात् किमस्य कारणं कार्य वा इति जिज्ञासा /
स्तयोद्वयोरपि संगतित्वम् ( दीधि ० २ पृ० १-२ ) / तथा हि । प्रत्य-
• प्रत्यक्षकार्यज्ञानं भवतु इत्याकारा । तज्जनकज्ञानं प्रत्यक्ष कार्यज्ञान मिड-
•क्षाभिधानानन्तरमनुमानाभिधानं निरूपणात्मकम् । तत्प्रयोजकजिज्ञासा
साधनम् इत्याकारकम् । तद्विषयः प्रत्यक्षकार्यत्वम् । इति कार्यरवेल
पृ० १५ ) । जिज्ञासाया: प्रयोजकत्वं चेत्थम् । प्रथमं ज्ञानेष्टसाधना-
समन्वयः । एवं कारणत्वादावपि संगतित्वमूह्यम् ( न्या० म०
120
अत
२
१ (मु० गु० ) इति । द्वित्वादिसंख्यायाः खल्त्रेकत्वेभ्योनेकविषयबुद्धि-
सहितेभ्यो निष्पत्तिः । अपेक्षाबुद्धिविनाशाद्विनाशः इति । कचिच्चाय-
• विनाशाद्वित्वविनाशः ( प्रशस्त० पृ० २५-२६) इति । [६]
शाब्दिकास्तु नियत विषयपरिच्छेदहेतुः संख्या इति वदन्ति । २ ज्ञान-
विशेषः ( सम्यग्बुद्धिः ) । यथा सांख्यः इत्यादौ संख्याशब्दार्थः ।
३ विचार: ( राजनि० ) ।
संगतिः – १ [क] एकवाक्यतापन्नत्वे सति अनन्तराभिधानप्रयोजक
जिज्ञासाजनकज्ञान विषयोर्थः ।
यथा
प्रत्यक्षनिरूपणकार्यत्वमनुमान-
Trgons
www
निरूपणे संगतिः ( दीधि० २ पृ० २ ) ( म० प्र० पृ० १५)
( राम० २ पृ० १३४ ) । यथा वा सद्धेतुनिरूपणा
.. निरूपणे व्याप्तिपक्षधर्मत्व विरहरूप प्रसङ्ग संगतिः ( ग० २ हेवा
सामा० पृ० १ ) । संगतिश्च कस्यचिद्वस्तुनो निरूपणे छुपयुज्यते ।
( राम० २ पृ० १३४ ) इति । असंगतत्वज्ञानेन हि ग्रन्थादेरुन्मत्त
अत्र व्याप्तिरनुसंधेया यद्यदनन्तरं निरूप्यं भवति तत्तत्संगतं भवति
• प्रलपितत्वशङ्का उत्पद्यते । संगतत्वज्ञानेन तु तन्निवृत्तिः । तत एक
• प्रमाणमपि नासंगतं प्रयुञ्जीत इत्यभियुक्तोक्ति: ( राम० २ पृ० १३४)/
वाक्यताप्रतिपत्तिः । तदेव संगतेः प्रयोजनम् ( भवा० ) / अत एवं
• पूर्वापरग्रन्थैकवाक्यताप्रतिपत्तिः एकप्रयोजनवत्ताज्ञानफलिका प्रयोजन
( दीधि० २ पृ० १ ) ( वै० सा० द० ) । संगतिलक्षणं तु प्रसा
धन्यतमत्वम् ( भवा० ) । जायते च कार्ये कारणे वा ज्ञाते कारण
कार्यत्वस्य वा ज्ञानात् किमस्य कारणं कार्य वा इति जिज्ञासा /
स्तयोद्वयोरपि संगतित्वम् ( दीधि ० २ पृ० १-२ ) / तथा हि । प्रत्य-
• प्रत्यक्षकार्यज्ञानं भवतु इत्याकारा । तज्जनकज्ञानं प्रत्यक्ष कार्यज्ञान मिड-
•क्षाभिधानानन्तरमनुमानाभिधानं निरूपणात्मकम् । तत्प्रयोजकजिज्ञासा
साधनम् इत्याकारकम् । तद्विषयः प्रत्यक्षकार्यत्वम् । इति कार्यरवेल
पृ० १५ ) । जिज्ञासाया: प्रयोजकत्वं चेत्थम् । प्रथमं ज्ञानेष्टसाधना-
समन्वयः । एवं कारणत्वादावपि संगतित्वमूह्यम् ( न्या० म०
120
अत
२