न्यायकोशः /954
This page has not been fully proofread.
९००
न्यायकोशः ।
३ पौराणिकास्तु ब्रह्मकन्या देवसेनाख्यः स्कन्दभार्यात्मको मातृकाविशेष:
इत्याहुः । तदुक्तम् मातृकासु पूज्यतमा सा च षष्टी प्रकीर्तिता ।
शिशूनां प्रतिविश्वेषु प्रतिपालनकारिणी ॥ ( ब्रह्म० वै० प्र० अ० १)
(स्कन्दपु० ) ( वाच० ) इत्यादि । ताश्च षोडश मातृकाः गौरी पद्मा
शची मेधा सावित्री विजया जया । देवसेना स्वधा स्वाहा मातरो लोक-
• मातरः ॥ शान्तिः पुष्टिधृतिस्तुष्टिः कुलदेवात्मदेवताः इति ।
अपि सप्त ब्राह्मी माहेश्वरी चैव कौमारी वैष्णवी तथा / वाराही च
अन्या
तथेन्द्राणी चामुण्डा सप्त मातरः ॥ इति ।
घाट्पोरुषम् – ( श्राद्धम् ) महालये गयाश्राद्धे वृद्धौ चान्वष्टकासु च । ।
• नवदैवतमत्रेष्टं शेषं षापौरुषं विदुः ॥ (पु० चि० पृ० ३८४ ) /
स.
स - १ विष्णुः । २ सर्पः । ३ ईश्वरः । ४ विहगः । ५ समासे पूर्व /
इत्यादौ । ७ छन्दःशास्त्रज्ञास्तु अन्तगुरुक आदिलघुद्वयको यो वर्णरण:/
पदस्थ: सहार्थः । यथा सपितृकः इत्यादौ । ६ समानार्थः । यथा सहसः ।
• तस्य स इति नाम इत्याहुः । तदुक्तम् आदिमध्यावसानेषु यरता
लाघवम् । भजसा गौरवं यान्ति मन तु गुरुलाघवम् ॥ (श्रुतबो०/
-१ [क] परस्परात्यन्ताभाव समानाधिकरणयोर्धर्मयोरेकत्र
• वेश: ( दि० १ ) ( वै० वि० १ १ २ ३ ) । एतत्संकरलक्षणं
संकरः
•JHEA
स्परात्यन्ताभावसमानाधिकरणपदार्थद्वयसामानाधिकरण्यत्वम् इति ( ०
पर
च
व० ) । खसामानाधिकरण्य स्वाभावसामानाधिकरण्य स्वसमानाधिकरणा
.. भावप्रतियोगित्व एतत्रितयसंबन्धेन यत्किंचिज्जातिविशिष्टत्वं समुदिता
इति गुरुचरणा: ( भिकुशास्त्री गोडबोले ) प्राहुः । अयं संकरथ
बाधकः इति विज्ञेयम् (नील० ) । श्रीहर्षकृतखण्डने त्वेवं प्रतिपादित
भूतत्वमूर्तत्वे पृथिवीत्वशरीरत्वे च जातिरूपे एव / कियासमनायिकारण
न सांकर्यस्य सर्वथा जात्यभावकल्पकत्वम् / मानाभावात् / सं
तावच्छेदकतया मूर्तत्वादेरिव भूतादिपदशक्यतावच्छेदकतया मुलाय
न्यायकोशः ।
३ पौराणिकास्तु ब्रह्मकन्या देवसेनाख्यः स्कन्दभार्यात्मको मातृकाविशेष:
इत्याहुः । तदुक्तम् मातृकासु पूज्यतमा सा च षष्टी प्रकीर्तिता ।
शिशूनां प्रतिविश्वेषु प्रतिपालनकारिणी ॥ ( ब्रह्म० वै० प्र० अ० १)
(स्कन्दपु० ) ( वाच० ) इत्यादि । ताश्च षोडश मातृकाः गौरी पद्मा
शची मेधा सावित्री विजया जया । देवसेना स्वधा स्वाहा मातरो लोक-
• मातरः ॥ शान्तिः पुष्टिधृतिस्तुष्टिः कुलदेवात्मदेवताः इति ।
अपि सप्त ब्राह्मी माहेश्वरी चैव कौमारी वैष्णवी तथा / वाराही च
अन्या
तथेन्द्राणी चामुण्डा सप्त मातरः ॥ इति ।
घाट्पोरुषम् – ( श्राद्धम् ) महालये गयाश्राद्धे वृद्धौ चान्वष्टकासु च । ।
• नवदैवतमत्रेष्टं शेषं षापौरुषं विदुः ॥ (पु० चि० पृ० ३८४ ) /
स.
स - १ विष्णुः । २ सर्पः । ३ ईश्वरः । ४ विहगः । ५ समासे पूर्व /
इत्यादौ । ७ छन्दःशास्त्रज्ञास्तु अन्तगुरुक आदिलघुद्वयको यो वर्णरण:/
पदस्थ: सहार्थः । यथा सपितृकः इत्यादौ । ६ समानार्थः । यथा सहसः ।
• तस्य स इति नाम इत्याहुः । तदुक्तम् आदिमध्यावसानेषु यरता
लाघवम् । भजसा गौरवं यान्ति मन तु गुरुलाघवम् ॥ (श्रुतबो०/
-१ [क] परस्परात्यन्ताभाव समानाधिकरणयोर्धर्मयोरेकत्र
• वेश: ( दि० १ ) ( वै० वि० १ १ २ ३ ) । एतत्संकरलक्षणं
संकरः
•JHEA
स्परात्यन्ताभावसमानाधिकरणपदार्थद्वयसामानाधिकरण्यत्वम् इति ( ०
पर
च
व० ) । खसामानाधिकरण्य स्वाभावसामानाधिकरण्य स्वसमानाधिकरणा
.. भावप्रतियोगित्व एतत्रितयसंबन्धेन यत्किंचिज्जातिविशिष्टत्वं समुदिता
इति गुरुचरणा: ( भिकुशास्त्री गोडबोले ) प्राहुः । अयं संकरथ
बाधकः इति विज्ञेयम् (नील० ) । श्रीहर्षकृतखण्डने त्वेवं प्रतिपादित
भूतत्वमूर्तत्वे पृथिवीत्वशरीरत्वे च जातिरूपे एव / कियासमनायिकारण
न सांकर्यस्य सर्वथा जात्यभावकल्पकत्वम् / मानाभावात् / सं
तावच्छेदकतया मूर्तत्वादेरिव भूतादिपदशक्यतावच्छेदकतया मुलाय