न्यायकोशः /946

८९२
 
न्यायकोशः ।
 
बाश्चैव तथा चान्यः पुरूरवाः ॥ विश्वेदेवाः भवन्त्येते दशः श्राद्धेषु पूजिताः

इति । [ग] श्रद्धाहेतुकदानरूपकर्मविशेषः । तदाहापस्तम्बः अथैत-

न्मनुः: श्राद्धशब्दं कर्म प्रोवाच ( आपस्त• धर्मसू० २१७/१६/१

पृ० ७६ ) । तदर्थश्च श्राद्धम् इति शब्दो वाचको यस्य तत्क

(श्राद्धविवेकः) इति । पुलस्त्योप्याह संस्कृतं व्यञ्जनाद्यं च पयोदधिता

न्वितम् । श्रद्धया दीयते यस्मात् तेन श्राद्धं निगद्यते ॥ (श्राद्धतख०)

इति । अस्मिंश्च कर्मणि यागादाविन्द्रादीनामिव पित्रादेर्देवतात्वम् ।

तदुद्देशेन मन्त्रद्वारा द्रव्यत्यागात् । तथा च यागादौ मन्त्राहूता इन्द्रादयः

शक्तिमात्रेण तत्स्थले आविर्भूता यजमानत्यक्तद्रव्यदर्शनेन तृप्यन्तस्तेषाम-

भीष्टफलं यथा साधयन्ति तथा श्राद्धेपि मन्त्राहूताः पित्रादयः समागताः
 

पुत्रादित्यक्तद्रव्यभोगेन तृप्यन्तो विशिष्टफलप्रदाः भवन्ति इत्येवं कल्प-

नीयम् इति । अत्रेदं बोध्यम् । देवदत्तादिशब्दस्य यथा न केवलं ह

मात्रम् न वा जीवमात्रमर्थः । किंतु तत्तद्देहाभिमानी जीव एवार्थः ।

तथा पित्रादिशब्दस्य उत्पादक देहाभिमानी केवलं जीवोपि नार्थः ।

पितरो ज्ञेया रुद्रा ज्ञेयाः पितामहाः । प्रपितामहाश्चादित्या

किं तु वसुरुद्रादित्यदेवाधिष्ठिततादृशजीव एवार्थः । तथा चोक्तम् वसवः

सनातनी ॥ प्रेतानुद्दिश्य यत्कर्म क्रियते मानुषैरिह / तृप्यन्ति देश

स्तेन न: प्रेताः पितरः स्मृताः ॥ (श्राद्धकल्पे देवल०) इति । तथा च

यथा काचिद्गर्भिणी सुहृदा दत्तं दोहदं भुञ्जाना स्वयं तप्यन्ती स्वात
 

गर्भं च तर्पयन्ती दोहददातारमभ्युपकरोति
 
तथा
 
वस्वादयोपि
 

दर्शनमात्रतृप्ताः खाधिष्ठितपित्रादीन् तर्पयन्तः श्राद्धकर्तुरपीठदातारो

भवन्ति इति ज्ञेयम् (वाच० ) । अत्र छान्दोग्यश्रुतिः तद्यत्प्रथमनसुतं ।

मृतं दृष्ट्वा तृप्यन्ति ( छा० उ० ३।६।१) इति ॥ ब्राह्मणा दिसंप्रदानक/

तद्वसव उपजीवन्त्यग्निना मुखेन न वै देवा अनन्ति न पिबन्त्येतदेवा-

क्रियाया इव श्राद्धकर्मण एव स्वजन्यपुण्यद्वारा विशिष्टफलजनकता /
•
तत्र कालान्तरभावितत्तत्फलदानाय तत्कर्मसाक्षिणः परमेश्वरस्यैव त
 
7
 
E
 

श्रद्धान
 
तस्य तस्याचलां, श्रद्धां तामेव विदधाम्यहम् ॥ ( मीता
 
अ