न्यायकोशः /926
This page has not been fully proofread.
न्यायकौशः ।
भवे-
यथा गर्भाशयगतं शुक्रमार्तवं जीवसंज्ञकः । प्रकृतिः सविकाराच
तत्सर्वे गर्भसंज्ञकम् ॥ कालेन वर्धितो गर्भो यद्यङ्गोपाङ्गसंयुतः ।
तदा स मुनिभिः शरीरीति निगद्यते ॥ इति । तल्लक्षणादिकं तु जीव-
शब्दव्याख्याने दृश्यम् ।
८७२
-
शकेराः – मृत्तिकामिश्रा: क्षुद्रपाषाणाः शर्करा: ( जै० न्या० अ० १
पा० ४ अधि० १९) ।
1
शस्त्रम् – अप्रगीतमन्त्रसाध्या स्तुतिः ( जै० न्या० अ० २ पा० १
अधि० ५ ) ।
शांकरम् - आर्द्रा ( पु० चि० पृ० ३५३ ) ।
-
शांभवी – ( कल्याणीशब्दे दृश्यम् ) ।
-
शाक्य:– बुद्धः । शाक्यशब्द निरुक्तिरन्यथोक्ता । यथा शाकवृक्षप्रतिच्छतं
वासं यस्मात्प्रचक्रिरे । तस्मादिक्ष्वाकुवंश्यास्ते भुवि शाक्या इति श्रुताः ॥
इति भरतधृतवचनम् । इयमन्त्राख्यायिका । पितृशप्ताः केचिदिक्षा
• कुवंश्या गोतमवंशजकपिलमुनेराश्रमे योगाभ्यासाय शाकवृक्षे कृतवाला:
शाक्यायनम् - ( यागः ) षट्त्रिंशत्सु संवत्सरेष्वनुष्ठेयं शाक्यावनद
शाक्य इति ख्यातिमापन्नाः इति ( वाच० ) । शिष्टं तु बुद्धशब्दे दृश्यम /
( जै०
० न्या० अ० ३ पा० ८ अधि० २३ ) ।
शाठीसमः – ( जाति: ) त्वपक्षे किंचिद्दूषणं भविष्यति इति शङ्का (गौ०
वृ० ५।१।३७ ) । अयं शाठीसमश्च सूत्रानुक्तोपि कार्यसमप्रभेदः
वृत्तिकृता प्रतिपाद्यते इति विज्ञेयम् ।
इति
8
क
शानच्– ( प्रत्ययः ) १ प्रकृतधात्वर्थकर्ता कर्तृशानचोर्थः (तर्का०
पृ० १२ ) । यथा पचमानः इत्यादौ । २ धात्वर्थजन्यफलवान्
कृतां ल्युट्घञादीनां तु प्रयोगसाधुत्वमात्रं प्रयोजनम् इति विज्ञेयम्/
शानचोर्थः । यथा पच्यमान इत्यादौ । एवं कृतामप्यर्था ऊद्याः / भाव
शान्ति:– १ उपद्रवनिवारणम् । यथा शान्ता पृथिवी शान्तं पापर
इत्यादौ । २ वेदान्तिनस्तु कामक्रोधादिजयः विषयेभ्यो मनसो निवारण
भवे-
यथा गर्भाशयगतं शुक्रमार्तवं जीवसंज्ञकः । प्रकृतिः सविकाराच
तत्सर्वे गर्भसंज्ञकम् ॥ कालेन वर्धितो गर्भो यद्यङ्गोपाङ्गसंयुतः ।
तदा स मुनिभिः शरीरीति निगद्यते ॥ इति । तल्लक्षणादिकं तु जीव-
शब्दव्याख्याने दृश्यम् ।
८७२
-
शकेराः – मृत्तिकामिश्रा: क्षुद्रपाषाणाः शर्करा: ( जै० न्या० अ० १
पा० ४ अधि० १९) ।
1
शस्त्रम् – अप्रगीतमन्त्रसाध्या स्तुतिः ( जै० न्या० अ० २ पा० १
अधि० ५ ) ।
शांकरम् - आर्द्रा ( पु० चि० पृ० ३५३ ) ।
-
शांभवी – ( कल्याणीशब्दे दृश्यम् ) ।
-
शाक्य:– बुद्धः । शाक्यशब्द निरुक्तिरन्यथोक्ता । यथा शाकवृक्षप्रतिच्छतं
वासं यस्मात्प्रचक्रिरे । तस्मादिक्ष्वाकुवंश्यास्ते भुवि शाक्या इति श्रुताः ॥
इति भरतधृतवचनम् । इयमन्त्राख्यायिका । पितृशप्ताः केचिदिक्षा
• कुवंश्या गोतमवंशजकपिलमुनेराश्रमे योगाभ्यासाय शाकवृक्षे कृतवाला:
शाक्यायनम् - ( यागः ) षट्त्रिंशत्सु संवत्सरेष्वनुष्ठेयं शाक्यावनद
शाक्य इति ख्यातिमापन्नाः इति ( वाच० ) । शिष्टं तु बुद्धशब्दे दृश्यम /
( जै०
० न्या० अ० ३ पा० ८ अधि० २३ ) ।
शाठीसमः – ( जाति: ) त्वपक्षे किंचिद्दूषणं भविष्यति इति शङ्का (गौ०
वृ० ५।१।३७ ) । अयं शाठीसमश्च सूत्रानुक्तोपि कार्यसमप्रभेदः
वृत्तिकृता प्रतिपाद्यते इति विज्ञेयम् ।
इति
8
क
शानच्– ( प्रत्ययः ) १ प्रकृतधात्वर्थकर्ता कर्तृशानचोर्थः (तर्का०
पृ० १२ ) । यथा पचमानः इत्यादौ । २ धात्वर्थजन्यफलवान्
कृतां ल्युट्घञादीनां तु प्रयोगसाधुत्वमात्रं प्रयोजनम् इति विज्ञेयम्/
शानचोर्थः । यथा पच्यमान इत्यादौ । एवं कृतामप्यर्था ऊद्याः / भाव
शान्ति:– १ उपद्रवनिवारणम् । यथा शान्ता पृथिवी शान्तं पापर
इत्यादौ । २ वेदान्तिनस्तु कामक्रोधादिजयः विषयेभ्यो मनसो निवारण