न्यायकोशः /921

न्यायकोशः ।
 
८६७
 
ELLER
 
शब्दो निर्दोषशब्दत्वात् आगमः इत्युच्यते । आगमो द्विविधः अपौरुषेयः

पौरुषेयश्चेति । तत्रापौरुषेय ऋगादिः सदागमः । पौरुषेयो महाभार-

तादिः सदागमः इति । तदुक्तम् आगमो द्विविधो ज्ञेयो नित्योनित्यस्त-

थैव च । ऋगाद्या भारतं चैव पञ्चरात्रमथाखिलम् ॥ मूलरामायणं चैव

पुराणं चैतदात्मकम् । ये चानुयायिनस्तेषां सर्वे ते च सदागमाः ॥

दुरागमास्तदन्ये ये तैर्न ज्ञेयो जनार्दनः ( प्र० च० परि० १५०

४१ ) इति । अत्र अपौरुषेयत्वादिविचारणं तु वेदशब्दव्याख्यानावसरे

कृतम् इति तत्तत्र दृश्यम् । अप्रमाणशब्दस्तु दोषवत्त्वात् आगमाभासः

इत्युच्यते । शब्ददोषास्तु अबोधकत्वम् विपरीतबोधकत्वम् ज्ञातज्ञापक-

त्वम् अप्रयोजनवत्त्वम् अनभिमतप्रयोजनवत्त्वम् अशक्यसाधनप्रतिपाद-

नम् लघुपाये सति गुरूपायोपदेशनम् इत्यायाः । तत्र अबोधकत्वं द्वेषा
•
निरभिधेयत्वेन अन्वयाभावेन चेति । तत्राद्यस्योदाहरणम् कचटतपानां

। जिनं दश दाडिमानि षडपूपाः इत्यादि । विपरीतबोधकत्वस्योदाहरणम्
•
जबगडदत्वात् इति । द्वितीयस्योदाहरणम् गौरश्वः पुरुषो हस्ती कुण्डमजा-

चिमतं मिथ्या शूद्राणां वेदविद्याधिकारोस्ति ब्राह्मणानां नास्ति इत्यादि ।
•
गुड: तिक्तं निम्बफलम् इत्यादि । अप्रयोजनवत्वस्योदाहरणम् काकस्य

ज्ञातज्ञापकत्वस्योदाहरणम् पुरस्तादादिव्य उदेति पश्चादस्तमेति मधुरो

कति वा दन्ता मेषस्याण्डं कियत्पलम् । कम्बले कति रोमाणि का वार्ता

चोलमण्डले ॥ इत्यादि । अनभिमतप्रयोजनवत्त्वस्योदाहरणम् विरक्तं प्रति

वाणिज्योपदेशः इत्यादि । अशक्यसाधनप्रतिपादनस्योदाहरणम् मृतमु

द्दिश्य मृतिहरहिममहीधरोत्तरसानुसिद्धमृत संजीवनी कथनादि । लघुपाये
•
इति तृषितं प्रति गीर्वाणतरङ्गिणीतीरे कूपखननोपदेशः इत्याद्रि ( प्र०

सति गुरूपायोपदेशनस्योदाहरणम् नखेन जायमानं कार्य कुठारेण

च० परि० १ पृ० ३६) ।
 
शिल
 

 
<शब्द पुनरुक्तम्- >
(पुनरुक्तम् निग्रहस्थानम् ) [ क ] शब्दार्थयोः पुनर्व-

चनं पुनरुक्तमन्यत्रानुवादात् (गौ० ५/२/१४) । [ख] समानार्थक
 
।
 
।