न्यायकोशः /921
This page has not been fully proofread.
न्यायकोशः ।
८६७
ELLER
शब्दो निर्दोषशब्दत्वात् आगमः इत्युच्यते । आगमो द्विविधः अपौरुषेयः
पौरुषेयश्चेति । तत्रापौरुषेय ऋगादिः सदागमः । पौरुषेयो महाभार-
तादिः सदागमः इति । तदुक्तम् आगमो द्विविधो ज्ञेयो नित्योनित्यस्त-
थैव च । ऋगाद्या भारतं चैव पञ्चरात्रमथाखिलम् ॥ मूलरामायणं चैव
पुराणं चैतदात्मकम् । ये चानुयायिनस्तेषां सर्वे ते च सदागमाः ॥
दुरागमास्तदन्ये ये तैर्न ज्ञेयो जनार्दनः ( प्र० च० परि० १५०
४१ ) इति । अत्र अपौरुषेयत्वादिविचारणं तु वेदशब्दव्याख्यानावसरे
कृतम् इति तत्तत्र दृश्यम् । अप्रमाणशब्दस्तु दोषवत्त्वात् आगमाभासः
इत्युच्यते । शब्ददोषास्तु अबोधकत्वम् विपरीतबोधकत्वम् ज्ञातज्ञापक-
त्वम् अप्रयोजनवत्त्वम् अनभिमतप्रयोजनवत्त्वम् अशक्यसाधनप्रतिपाद-
नम् लघुपाये सति गुरूपायोपदेशनम् इत्यायाः । तत्र अबोधकत्वं द्वेषा
• निरभिधेयत्वेन अन्वयाभावेन चेति । तत्राद्यस्योदाहरणम् कचटतपानां
। जिनं दश दाडिमानि षडपूपाः इत्यादि । विपरीतबोधकत्वस्योदाहरणम्
• जबगडदत्वात् इति । द्वितीयस्योदाहरणम् गौरश्वः पुरुषो हस्ती कुण्डमजा-
चिमतं मिथ्या शूद्राणां वेदविद्याधिकारोस्ति ब्राह्मणानां नास्ति इत्यादि ।
• गुड: तिक्तं निम्बफलम् इत्यादि । अप्रयोजनवत्वस्योदाहरणम् काकस्य
ज्ञातज्ञापकत्वस्योदाहरणम् पुरस्तादादिव्य उदेति पश्चादस्तमेति मधुरो
कति वा दन्ता मेषस्याण्डं कियत्पलम् । कम्बले कति रोमाणि का वार्ता
चोलमण्डले ॥ इत्यादि । अनभिमतप्रयोजनवत्त्वस्योदाहरणम् विरक्तं प्रति
वाणिज्योपदेशः इत्यादि । अशक्यसाधनप्रतिपादनस्योदाहरणम् मृतमु
द्दिश्य मृतिहरहिममहीधरोत्तरसानुसिद्धमृत संजीवनी कथनादि । लघुपाये
• इति तृषितं प्रति गीर्वाणतरङ्गिणीतीरे कूपखननोपदेशः इत्याद्रि ( प्र०
सति गुरूपायोपदेशनस्योदाहरणम् नखेन जायमानं कार्य कुठारेण
च० परि० १ पृ० ३६) ।
शिल
शब्द पुनरुक्तम्- (पुनरुक्तम् निग्रहस्थानम् ) [ क ] शब्दार्थयोः पुनर्व-
चनं पुनरुक्तमन्यत्रानुवादात् (गौ० ५/२/१४) । [ख] समानार्थक
।
।
८६७
ELLER
शब्दो निर्दोषशब्दत्वात् आगमः इत्युच्यते । आगमो द्विविधः अपौरुषेयः
पौरुषेयश्चेति । तत्रापौरुषेय ऋगादिः सदागमः । पौरुषेयो महाभार-
तादिः सदागमः इति । तदुक्तम् आगमो द्विविधो ज्ञेयो नित्योनित्यस्त-
थैव च । ऋगाद्या भारतं चैव पञ्चरात्रमथाखिलम् ॥ मूलरामायणं चैव
पुराणं चैतदात्मकम् । ये चानुयायिनस्तेषां सर्वे ते च सदागमाः ॥
दुरागमास्तदन्ये ये तैर्न ज्ञेयो जनार्दनः ( प्र० च० परि० १५०
४१ ) इति । अत्र अपौरुषेयत्वादिविचारणं तु वेदशब्दव्याख्यानावसरे
कृतम् इति तत्तत्र दृश्यम् । अप्रमाणशब्दस्तु दोषवत्त्वात् आगमाभासः
इत्युच्यते । शब्ददोषास्तु अबोधकत्वम् विपरीतबोधकत्वम् ज्ञातज्ञापक-
त्वम् अप्रयोजनवत्त्वम् अनभिमतप्रयोजनवत्त्वम् अशक्यसाधनप्रतिपाद-
नम् लघुपाये सति गुरूपायोपदेशनम् इत्यायाः । तत्र अबोधकत्वं द्वेषा
• निरभिधेयत्वेन अन्वयाभावेन चेति । तत्राद्यस्योदाहरणम् कचटतपानां
। जिनं दश दाडिमानि षडपूपाः इत्यादि । विपरीतबोधकत्वस्योदाहरणम्
• जबगडदत्वात् इति । द्वितीयस्योदाहरणम् गौरश्वः पुरुषो हस्ती कुण्डमजा-
चिमतं मिथ्या शूद्राणां वेदविद्याधिकारोस्ति ब्राह्मणानां नास्ति इत्यादि ।
• गुड: तिक्तं निम्बफलम् इत्यादि । अप्रयोजनवत्वस्योदाहरणम् काकस्य
ज्ञातज्ञापकत्वस्योदाहरणम् पुरस्तादादिव्य उदेति पश्चादस्तमेति मधुरो
कति वा दन्ता मेषस्याण्डं कियत्पलम् । कम्बले कति रोमाणि का वार्ता
चोलमण्डले ॥ इत्यादि । अनभिमतप्रयोजनवत्त्वस्योदाहरणम् विरक्तं प्रति
वाणिज्योपदेशः इत्यादि । अशक्यसाधनप्रतिपादनस्योदाहरणम् मृतमु
द्दिश्य मृतिहरहिममहीधरोत्तरसानुसिद्धमृत संजीवनी कथनादि । लघुपाये
• इति तृषितं प्रति गीर्वाणतरङ्गिणीतीरे कूपखननोपदेशः इत्याद्रि ( प्र०
सति गुरूपायोपदेशनस्योदाहरणम् नखेन जायमानं कार्य कुठारेण
च० परि० १ पृ० ३६) ।
शिल
शब्द पुनरुक्तम्- (पुनरुक्तम् निग्रहस्थानम् ) [ क ] शब्दार्थयोः पुनर्व-
चनं पुनरुक्तमन्यत्रानुवादात् (गौ० ५/२/१४) । [ख] समानार्थक
।
।