न्यायकोशः /902
This page has been fully proofread once and needs a second look.
न्यायकोशः ।
नरेश
व्यावृत्तत्वम्-
१ अवृत्तित्वम् । यथा यस्तूभयस्माद्व्यावृत्तः स त्वसाधारणो
मतः (भा० प० श्लो० ७४ ) इत्यादौ सपक्षविपक्षव्यावृत्तो हेतुरसा
धारणः इत्यादौ च व्यावृत्तत्वमवृत्तित्वम् । २ विरोधः । यथा अनु-
•
वृत्तत्वव्या वृत्तत्वाभ्यां वह्नितदभावोपस्थापकस्य धूमस्य ( दीधि ० ) इत्यादौ
व्यावृत्तत्वशब्दस्यार्थो विरोध: ( ग० सव्य० पृ० ९) । ३ कचित्
अन्योन्याभावप्रतियोगित्वम् । यथा नराणां क्षत्रियः शूरः
वा इत्यत्र निर्धारण विभत्त्यर्थो व्यावृत्तत्वम् । इदं च अभेदान्वयिविधेय-
समभिव्याहारस्थले विज्ञेयम् ( ग० व्यु० का० ६ पृ० ११४) । मन्त्र
विशेषस्तु निर्धारणशब्दव्याख्याने दृश्यः । ४ अत्यन्ताभावप्रति
रणविभक्त्यर्थो व्यावृत्तत्वम् । इदं तु मेदान्वयिविधेयसमभिव्याहा
योगित्वम् । यथा नराणां क्षत्रिये शौर्यम् नरेषु वा इत्यत्र निर्धा-
रस्थले विज्ञेयम् (ग० व्यु० का० ६ पृ० ११४) । ५ इतरमेदा-
यथा वा स तु विशेष: स्वत एव व्यावृत्तः (मु० १ पृ० ३६-३७/
नुमितिविशेष्यत्वम् । यथा गौरितरेभ्यो व्यावृत्ता इत्यादौ गोर्व्यावृत्तत्वम् /
•
टी० ) । यथा व्यावृत्तगतिरुद्याने कुसुमस्तेयसाध्वसात् ( कुमार०
•
इत्यादौ विशेषपदार्थस्य व्यावृत्तत्वम् । ६ काव्यज्ञास्तु निवृत्तत्वम् ( कुमा०
२ श्लो० ३५ ) इत्यादौ इत्याहुः । ७ कृतवरणत्वम् इति यात्रिका ।
1.
आहुः ( अमरः ३।१।९२ ) ।
.
-
-
H०
<व्यावृत्तिः
१ [क] तत्तद्धर्मावच्छिन्नेतरभेदः (नील० पृ०५ ) ॥
यथा व्यावर्तकस्यैव लक्षणत्वे व्यावृत्तावभिधेयत्वादौ चातिव्याप्तिः (त०)
दी० ) इत्यादौ व्यावृत्तिशब्दस्यार्थः । [ ख ] इतरमेदानुमितिः ।
व्यावृत्तिर्व्यवहारो वा लक्षणस्य प्रयोजनम् इत्यत्र
यथा
पृथिवीतरेभ्यो भिद्यते इत्यनुमितिः । तथा हि गन्धाभाव इतरत्वव्यापकत्व-
ग्रहे सति गन्धवती पृथिवी इति पक्षधर्मताग्रहे पृथिवीतरेभ्यो भि
(चि० २ पृ० २८) इत्यादौ व्यावृत्तिशब्दस्यार्थोत्यन्ताभावः
इत्यनुमितिरुत्पद्यते सैव व्यावृत्तिः (वाक्य० पृ० २) । २ अत्यन्ताभावः ।
यथा यद्ध्यावृत्त्या यस्य साधनस्य साध्यं निवर्तते स धर्मस्तत्र हेतानुपाि
/