न्यायकोशः /901

2023-02-26 03:13:19 by ambuda-bot

This page has not been fully proofread.

न्यायकोशः ।

८४७

पृ० १६२ ) । व्याप्यत्वासिद्धिश्व साध्याप्रसिद्धि साधनाप्रसिद्धि अव्यभि-
चरितसामानाधिकरण्याभाव इत्यादिभेदेनानेकविधा ( दीधि० २ पृ०
२१८ ) ( गौ० वृ० ११२१८) (मु० ) ( दि० २ पृ० १६२ )
(वै० वि० ३ । १ । १५ ) । तथा च साध्याप्रसिद्धिहेत्वप्रसिद्धिसाधना-
प्रसिद्धिव्य।प्तिविशिष्टपक्षधर्मतादिविरहादयश्च व्याप्यत्वासिद्धिप्रमेदा एव
नातिरिक्ताः ( दीधि ० २ पृ० २१७-२१८) ( न्या० म० २ पृ०
२१ ) । व्याप्यत्वासिद्धिव्याप्योपि व्याप्यत्वासिद्धिरेव न पृथग्भूतः इति ।
शिष्टं तु हेत्वाभासशब्दव्याख्याने दृश्यम् ।

व्याप्यवृत्तित्वम् –[ क ] प्राचीनमते स्वसमानाधिकरणात्यन्ताभावाप्रति-
यत्वम् ( ० ) । यथा घटत्वद्रव्यत्वादीनां व्याप्यवृत्तित्वम् ।
[ख] नवीनमते तु अनवच्छिन्नाधारतावत्वम् ( ग० पक्ष० ) [ग]
निरवच्छिन्नवृत्तिकत्वम् (ग० २ चक्र० ) । यथा रूपस्य व्याप्यवृत्ति-
त्वम् ।

व्यावर्तकम् –१ आश्रयाणां परस्परमेदानुमितिजनकम् । यथा विशेषस्त-
तत्परमाणूनां व्यावर्तकः । तथा हि । अयं पृथिवीपरमाणुरितरपरमा-
भ्यो भिद्यते एतद्विशेषात् इत्यनुमाने विशेषस्य हेतुत्वं बोध्यम्
( वाक्य० पृ० २२ ) । यथा वा सास्नादिमत्त्वं महिष्यादेर्व्यावर्तकम् ।
इतरमेद विधेयकानुमितिजनकतावच्छेदक विषयता विशेषाश्रयः इति तदर्थः
( नील० १ पृ० ४ ) । २ कचित् विशेष्यतावच्छेदकसमानाधिकर-
णाभावप्रतियोगि । एतच्च व्यावर्तकं द्विविधम् विशेषणम् उपलक्षणं
। तत्राद्यं यथा पुरुषादौ वर्तमानकालावच्छेदेन विद्यमानो

चेति

• दण्डादि: । द्वितीयं यथा जटाभिस्तापस इत्यादौ तापसादेः कालान्तरी-
णजटादिकं व्यावर्तकम् ( ग० व्यु० का० ३५०९१) । शिष्टं तु
a
तृतीया विशेषण उपलक्षण एतच्छन्दव्याख्यानेषु दृश्यम् ।

व्यावहारिकम् – ( सत्त्वम् ) व्योमादेर्व्यावहारिकम् ( सर्व० सं० पृ०

४४६ शां० ) ।

-