न्यायकोशः /900
This page has been fully proofread once and needs a second look.
न्यायकोशः ।
करूपशून्यस्य ज्ञानस्य विषयः असिद्धि: ( दीधि० २ पृ० २१७) /
यथा पर्वतो वहिमान् काञ्चनमयधूमात् इत्यादौ धूमनिष्ठः काञ्चनमय-
त्वाभावो व्याप्यत्वासिद्धिः । प्राचीनास्तु [ग] व्यर्थविशेषण
हेतुतावच्छेदकम् (वै० वि० ३११/१५ पृ० १५७) / स्वसमा
•
नाधिकरणव्याप्यतावच्छेदकधर्मान्तरघटितमित्यर्थः ( दीधि ० २ ०
५९ ) । इदं च हेत्वसिद्धिः इत्युच्यते । हेत्वसिद्धिस्तु साधनाप्रसिद्धि
रेव इति विज्ञेयम् । यथा पर्वतो वह्निमान् प्रमेयधूमादित्यादौ प्रमेयधूम-
त्वादिकं प्रमेयत्वरूपव्यर्थविशेषणघटिततया व्याप्यत्वासिद्धम् । [६]
•
तल्लक्षणं तु साध्यसंबन्धितावच्छेदकत्व प्रकारकहेतुतावच्छेद कविशेष्यक
•
हेतुतावच्छेदके व्याप्यतानवच्छेदकत्वमपि भवति व्याप्यत्वासिद्धिः ।
( ल० व० ) । यथा पर्वतो वह्निमान्नीलधूमात् इत्यादौ नीलधूमावत्य
ग्रहत्वावच्छिन्न प्रतिबध्यतानिरूपित प्रतिबन्धकताश/ लियथार्थज्ञानविषयत्वम्
●
प्राचामभिप्रायः । नीलधूमत्वं हि समानाधिकरणलघुघूमत्वघटित
गुरुतया व्याप्यतानवच्छेदकत्वं व्याप्यत्वासिद्धिः इति वदन्ति । अयत्र
इति धूमत्वमेव व्याप्यतावच्छेदकम् न तु नीलधूमत्वम् । अतस्तदव
च्छिन्नव्याप्तेरसिद्धिः ( म० प्र० २ पृ० २७-२८) इति ।
वा नीलधूमत्वादेर्न व्याप्यतावच्छेदकत्वम् समानाधिकरणसंभवदन
च्छेदकान्तरमपेक्ष्य गुरुत्वात् ( दीधि ० २ पृ० २१८) इति ।
व्याप्तिर्हि साध्यसंबन्धितावच्छेदकरूपा । गुरुधर्मश्च साध्यसंबन्धित
च्छेदकः । अतो नीलधूमत्वादेः साध्यसंबन्धितानवच्छेदकत्वान्न व्याप्तिस
12
A
874
रूपत्वम् ( गौ० वृ० ११२१८ ) इति । अत्रायमभिप्रायः ।
हेतुतावच्छेदकत्वस्थले सर्वत्र पशुमान् सास्नादिमतः इत्यादावपि प्राची
नैर्व्याप्यत्वासिद्धिर्नाङ्गीक्रियते । अपि तु स्वसमानाधिकरणव्याप्यता
.
नव्यास्त्वेतनाङ्गीकुर्वन्ति । तथा हि व्यर्थविशेषणस्थळे न व्याप्यत्वासिबि
च्छेदकधर्मान्तरघटितस्थल एव ( राम० २ पृ० १६२) इति / मंत्र
•
हेत्वाभासः । पुरुषस्त्वधिकेन निगृह्यते इति ( दीधि ० ) (दि० २