न्यायकोशः /898
This page has not been fully proofread.
न्यायकोशः ।
!ः बच्छेदकधर्मान्तराघटितधर्मस्यैव व्याप्यतावच्छेदकत्वम् इति नियमः ।
अत एव केषांचिन्मते वह्निमान्नीलधूमादित्यादौ धूमत्वस्य व्याप्यतावच्छेद-
"कत्व संभवेन तद्घटितनीलधूमत्वं गुरुतया न व्याप्यतावच्छेदकम्
(मु० २ पृ० १६२) । अत्र नियमे धर्मे तदघटितत्वं च तदविष-
यकप्रतीतिविषयत्वम् ( दीवि० २ पृ० ५९ ) । व्याप्यत्वासिद्धो द्विविधः
•एको व्याप्तिग्राहकप्रमाणाभावमात्रात् अपरस्तूपाधिसद्भावात् । त
प्रथमो यथा यत्सत्तत्क्षणिकं यथा प्रदीपादि । द्वितीयो यथा ऋत्वन्तर्व
- तिनी हिंसा अधर्मः हिंसात्वात्तुबाह्यहिंसावत् इति ( त० भा० )
( प्र० प० )
( प्र० च० पृ० १९) ।
अत्र निषिद्धत्वमुपाधिः ।
अन्यत्र चोक्तम् । व्याप्यत्वासिद्धो द्विविधः साध्येनासहचरितः सोपा
" व्याप्यत्वस्यासिद्धिर्यस्मात् इति व्युत्पत्त्योपाधिरेव व्याप्यत्वासिद्धिस्तद्वान्
विकसाध्यसंबद्धश्च । सोपाधिके व्याप्यत्वासिद्धशब्दस्य समन्वयः क्रियते ।
इति । सोपाधिकसाध्यसंबद्धो हेतुश्च अनैकान्तिकोपि इति मतान्तरम् /
2
विवादा:
कलं
1750
( प्र० प्र० ) । प्रथमो यथा यत्सत्तक्षणिकं यथा घनः संश्च
स्पदीभूतः शब्दादिः इति । अत्र हि शब्दादिः पक्षः । तत्र
साध्यम् । सत्त्वं हेतुः । न च अस्य हेतोः क्षणिकत्वेन सह
• प्रमाणमस्ति इति विज्ञेयम् ( त० भा० हेत्वा० पृ० ४७) ॥
• यथा स श्यामो मैत्रीतनयत्वात् परिदृश्यमानमैत्रीतनयस्तोमवत्
• मैत्रीतनयत्वात् इति हेतुर्व्याप्यत्वासिद्धः । अत्र मैत्रीतनयत्वेन स्थाम
• साध्यम् । तेन मैत्रीतनयत्वं श्यामत्वे न प्रयोजकम् । किंतु शाकाद्याहा
रपरिणाम एव । प्रयोजकश्च उपाधिः इत्युच्यते । अतः
मैत्रीतनयत्व
• श्यामत्वेन संबन्धे शाकाद्याहारपरिणाम उपाधिः । यथा अग्नेर्धूमसंबन्ध
पृ० ४७ ) । यथा वा पर्वतो धूमवान् वह्निमत्वा ७///
आर्द्रेन्धनसंयोगः । अत्रोपाधिसंबन्धाद्व्याप्तिर्नास्ति ( त०
•मत्त्वं व्याप्यत्वासिद्धम् ( त० सं० ) ( त० मा० २ पृ०
मा० हेला०
दिव्यत्र वहि
।
कम् साधनस्य वः अव्यापकं च इति ( प्र० प्र० ) (त० सं० ) /
व्यालो
द्वितीयो
साई
!ः बच्छेदकधर्मान्तराघटितधर्मस्यैव व्याप्यतावच्छेदकत्वम् इति नियमः ।
अत एव केषांचिन्मते वह्निमान्नीलधूमादित्यादौ धूमत्वस्य व्याप्यतावच्छेद-
"कत्व संभवेन तद्घटितनीलधूमत्वं गुरुतया न व्याप्यतावच्छेदकम्
(मु० २ पृ० १६२) । अत्र नियमे धर्मे तदघटितत्वं च तदविष-
यकप्रतीतिविषयत्वम् ( दीवि० २ पृ० ५९ ) । व्याप्यत्वासिद्धो द्विविधः
•एको व्याप्तिग्राहकप्रमाणाभावमात्रात् अपरस्तूपाधिसद्भावात् । त
प्रथमो यथा यत्सत्तत्क्षणिकं यथा प्रदीपादि । द्वितीयो यथा ऋत्वन्तर्व
- तिनी हिंसा अधर्मः हिंसात्वात्तुबाह्यहिंसावत् इति ( त० भा० )
( प्र० प० )
( प्र० च० पृ० १९) ।
अत्र निषिद्धत्वमुपाधिः ।
अन्यत्र चोक्तम् । व्याप्यत्वासिद्धो द्विविधः साध्येनासहचरितः सोपा
" व्याप्यत्वस्यासिद्धिर्यस्मात् इति व्युत्पत्त्योपाधिरेव व्याप्यत्वासिद्धिस्तद्वान्
विकसाध्यसंबद्धश्च । सोपाधिके व्याप्यत्वासिद्धशब्दस्य समन्वयः क्रियते ।
इति । सोपाधिकसाध्यसंबद्धो हेतुश्च अनैकान्तिकोपि इति मतान्तरम् /
2
विवादा:
कलं
1750
( प्र० प्र० ) । प्रथमो यथा यत्सत्तक्षणिकं यथा घनः संश्च
स्पदीभूतः शब्दादिः इति । अत्र हि शब्दादिः पक्षः । तत्र
साध्यम् । सत्त्वं हेतुः । न च अस्य हेतोः क्षणिकत्वेन सह
• प्रमाणमस्ति इति विज्ञेयम् ( त० भा० हेत्वा० पृ० ४७) ॥
• यथा स श्यामो मैत्रीतनयत्वात् परिदृश्यमानमैत्रीतनयस्तोमवत्
• मैत्रीतनयत्वात् इति हेतुर्व्याप्यत्वासिद्धः । अत्र मैत्रीतनयत्वेन स्थाम
• साध्यम् । तेन मैत्रीतनयत्वं श्यामत्वे न प्रयोजकम् । किंतु शाकाद्याहा
रपरिणाम एव । प्रयोजकश्च उपाधिः इत्युच्यते । अतः
मैत्रीतनयत्व
• श्यामत्वेन संबन्धे शाकाद्याहारपरिणाम उपाधिः । यथा अग्नेर्धूमसंबन्ध
पृ० ४७ ) । यथा वा पर्वतो धूमवान् वह्निमत्वा ७///
आर्द्रेन्धनसंयोगः । अत्रोपाधिसंबन्धाद्व्याप्तिर्नास्ति ( त०
•मत्त्वं व्याप्यत्वासिद्धम् ( त० सं० ) ( त० मा० २ पृ०
मा० हेला०
दिव्यत्र वहि
।
कम् साधनस्य वः अव्यापकं च इति ( प्र० प्र० ) (त० सं० ) /
व्यालो
द्वितीयो
साई